 |
| [nabulod ti ladawan] |
Pito a Simtomas/Pagilasinan a Sakit dagiti Lallaki a Di Rumbeng a Baybay-an
ni Rudy Ram. Rumbaoa
NO salun-at ti pagsasaritaan, no dadduma, nasaysayaat ti panangistimar dagiti lallaki dagiti lugluganda ngem iti bukodda a bagi- wenno, alistoda a tarimaanen ti atep dagiti balbalayda.
"No adda makitada nga agtedted a danum kadagiti atep ti pagtaengan, ikalikagumanda a tarimaanen sakbay a maperdi ti sibubukel a balay," kuna ni Dr. Jean Bonhomme, ti The Men's Health Network. "No adda masintirda a sabali nga uni wenno ungor dagiti lugluganda, dagus a maayaban ti mekaniko a mangterimaan iti daytoy. Ngem no mabalin kuna ti doktor, "maaramidda koma met kadagiti bukodda a bagi."
Kinaagpaysuananna, nangato ti posibilidad a rason ti ipupusay dagiti lallaki ket karaman ti sakit ti puso, cancer, atake [stroke] ken diabetes-ken iti awan panawenda a sumarungkar iti doktor. Wenno, dida ikankano dagitoy ta awan ti rason [kadakuada] tapno maipaayanda iti medikal nga atension a kas iti ar-aramiden dagiti babbai. No dadduma, maitarayan dagiti lallaki iti dida panangikankano dagiti nagduduma nga ut-ot ken sakit, ngem no madanonandanton iti nagtengnga a tawen [middle age], mabalin a dagitoy a senial a mangdegdeg iti kasasad ti salun-at.
Ngem adda man wenno awan simtomas wenno pagilasinan dagitoy a sakit dagiti lallaki, laglagipenda koma a seknanna iti amin a tawen ti panagtaud ti sakit. Ket no adda maysa wenno ad-adu pay a simtomas wenno pagilasinan iti kumarkaro a sakit- rumbeng nga agpapanotka ket dikan agpamayang ket agpakitaka a dagus iti doktor.
1. PANAGSAKIT ITI BARUKONG
-Maysa daytoy a kita ti kinadagsen a rikrinaen iti barukong. No marikna a kasla pinandagan ti maysa nga elepante ti barukongmo, kumamang iti kaasitgan nga ER [Emergency Room], tumawag iti ambulansia wenno adda am-ammo a tao a mangimaneho kadakayo a mangitaray iti ospital.
Nupay kasta, masansan a ti senial iti panagatake ti puso ket ramramenna nga agsakit iti akinkannigit a paset ti takiag, panagsakit iti panga, agkalimduosan iti ling-et, ken kasla maip-ipt iti panaganges. Ti panagsakit iti barukong ket agbayag iti sumagmamano a minusto sakbay nga agpukaw. Kayatna a sawen, saan a magun-od ti puso iti umisu a dara nga agturong iti daytoy [awanganda ti kondision iti "Angina"]. No dadduma, ti panagsakit ti barukong ket maipagarup laeng a "heartburn." Ngem apay pay laeng nga urayen a kumaro ti kasasaad?
2. MAPUTED-PUTED/NAKURANG A PANAGANGES [Shortness of Breath]
-No dadduma, marikna ti panagputed-puted a panaganges kalpasan ti panagtaray iti bassit wenno adayo a distansia. Wenno no agay-ayam iti basketball, kasla kamkamaten ti anges. Ngem no marikna daytoy no agdata wenno nakaiddaka iti katre iti rabii kalpasan iti saggabassit a pannagna wenno panaguli iti agdan, rumbeng ken kasapulan a pagdanagan daytoy ket agpakonsulta a dagus iti mangngagas. Maipagarup a maysa daytoy a senial iti panagkapsut ti puso- maawagan pay daytoy iti "Congestive Heart Failure [CHF"].
3. DI IKANKANO A PANAGBABA TI TIMBANG
-Kaaduan nga Amerikano ti agtarigagay a bumaba ti timbangda. Ngem kasanon no bumaba ti timbangmo a dimo ammo ti gapuna? No dagiti pantalonmo ket gulpe a lumawa, agkalaw-kalaw wenno aglabunglabong iti panagriknam? Adda ngarud rason no apay nga agbalawka. Mabalin nga adda pakainaiganna iti sakit. Ti "benign" wenno ti "overactive thyroid gland" ti umuna a sumeksek iti panunottayo, wenno isu ti kaadda iti sakit a "kanser."
4. DARA ITI ISBO WENNO ITI TAKKI
-Agpayso, kaaduan kadagiti tattao ti di makaitured a mangkita iti rugit wenno takkida. Ngem rumbeng koma a kitaenda. Ti makagapu: "Ammuenda koma nga awan ti ania man a dara a karaman iti isbo ken takki."
Agtaray/aglabas ti isbo manipud kadagiti bato [kidney] nga agturong iti basisaw babaen iti espesial a tubong a managanan iti "ureters," ket manipud ditoy agturong iti "urethra" sakbay a panawanna ti bagi tapno mairuar daytoy babaen iti isbo. No adda mangsinga iti daytoy [isbo] iti dalanna kas iti cyst, bato, impeksion wenno panagletteg- mamataud daytoy iti dara iti isbo. Kasta met a tumaud ti kanser iti kidney wenno iti bladder.
Ti dara ngay iti takki? Ti dara iti takki ti ad-adda a mabalin a pagbiddutan no kitaen. No makita ti kasla nalitnaw a nalabaga a dara, daytoy ket "no-brainer." Ngem no dadduma ti dara iti takki ket kaingasna ti takki nga inruarmo a kasla nangisit ken tarry ti kolorna. Dimo koma ipagarup daytoy a lugsot wenno hemorrhoids. Ngarud no adda dara iti takki, masuspetsa ti kaadda iti sakit a colon cancer. Ania ti aramiden? Masubok koma daytoy babaen iti "colonoscopy. Sabali laeng ti dara iti takki ket mabalin a maipagarup nga ulser wenno ti maysa a kondision a maawagan iti "diverticulitis."
5. PANAGBALIW ITI PANAGISBO
-No dadduma, masansan a masinga ti pannaturogmo iti rabii iti patinayon nga ipapanmo iti kasilyas. Ket no dadduma, madlawmo a marigatanka nga umisbo wenno narigat nga ipasayag ti isbo, wenno sarsaripitenka, wenno dimo materred ti isbo ket agtedted lattan- mabalin a senial amin dagitoy iti maysa a kasasaad a maawagan iti "enlarged prostate."
Ti "walnut-sized gland" nga adda iti lawlaw ti urethra ket maipagarup a dumakkel ket pataudenna ti maysa a kondision a maawagan iti "Benign Prostate Hyperplasia," wenno BPH. Saan a makapadanag daytoy a kondision, ngem 'yegna ti madi nge epekto iti kalidad ti panagbiag.
No maduktalan a nasapsapa, mabalin a malapdan ti alisto a panagdur-asna. Ti Prostate Cancer ti makapadanag a kondision ken mabalin pay a kettelenna ti biag. Nasken koma a mapagdasig ta adda pagpadaan ti simtomasda iti BHP.
Maaramid ti eksaminasion pampisikal ken PSA blood test tapno maitudo ti pagdiperensiaan dagitoy dua.
6. BUMUNG-OR/BUMSOG A GURONG
-No maurnong ti danum kadagiti saka, lipay-lipay wenno gurong, saan koma a rumbeng a baybay-an dagitoy a pagilasinan.
Ti panagbussog ket maawagan pay "ebbal" wenno "edema," ket maysa daytoy a ballaag iti kaadda ti sakit ti puso, kidney wenno dalem. Adda met dagiti medisina [diuretic wenno water pills] a makatulong tapno pabassitenna ti panagbussog, ngem maysa daytoy a kritikal a banag tapno maduktalan no ania ti makagapu: "No ti puso ket saan nga epektibo a mangipugso iti dara? Sagaten kadi ti kidney ti amin a danum a rumbeng a masagat? Wenno napusek kadi ti dalem gapu iti linaon daytoy?" Masapul ti umno a pannakasubok wenno pannakaadal tapno maduktalan ti pudno a rason ken tapno maiturong daytoy iti husto a panakaagasna.
7. PANNAKADUNOR DAGITI KUDIL A DI UMIMBAG
-No maminsan, kaaduan kadatayo ti di mangikaskaso kadagiti madunor a kudil nangruna no daytoy ket saanna a seknan ti rupa. Ulser iti kudil, partikulat dagiti gurong ken saksaka a saan nga umimbag kalpasan ti sumagmamano nga aldaw.
Ngarud, ammuem a dagitoy ipasimudaagna nga adda madi a kondision iti sirkulasion. Sabali laeng ti di umimbag a dunor ket maysa daytoy ti kaadda iti sakit a diabetes. Dagiti dunor iti sadino a paset ti bagi a saan nga umimbag ket mabalin a dumakkel wenno agbaliw ti marisna wenno sukogna- mapattapatta ti kaadda iti kanser ti kudil. Saan koma a kudkoden.
No maduktalan a nasapa, dakkel ti tsansa nga umimbag iti mabiit.*
NO salun-at ti pagsasaritaan, no dadduma, nasaysayaat ti panangistimar dagiti lallaki dagiti lugluganda ngem iti bukodda a bagi- wenno, alistoda a tarimaanen ti atep dagiti balbalayda.
"No adda makitada nga agtedted a danum kadagiti atep ti pagtaengan, ikalikagumanda a tarimaanen sakbay a maperdi ti sibubukel a balay," kuna ni Dr. Jean Bonhomme, ti The Men's Health Network. "No adda masintirda a sabali nga uni wenno ungor dagiti lugluganda, dagus a maayaban ti mekaniko a mangterimaan iti daytoy. Ngem no mabalin kuna ti doktor, "maaramidda koma met kadagiti bukodda a bagi."
Kinaagpaysuananna, nangato ti posibilidad a rason ti ipupusay dagiti lallaki ket karaman ti sakit ti puso, cancer, atake [stroke] ken diabetes-ken iti awan panawenda a sumarungkar iti doktor. Wenno, dida ikankano dagitoy ta awan ti rason [kadakuada] tapno maipaayanda iti medikal nga atension a kas iti ar-aramiden dagiti babbai. No dadduma, maitarayan dagiti lallaki iti dida panangikankano dagiti nagduduma nga ut-ot ken sakit, ngem no madanonandanton iti nagtengnga a tawen [middle age], mabalin a dagitoy a senial a mangdegdeg iti kasasad ti salun-at.
Ngem adda man wenno awan simtomas wenno pagilasinan dagitoy a sakit dagiti lallaki, laglagipenda koma a seknanna iti amin a tawen ti panagtaud ti sakit. Ket no adda maysa wenno ad-adu pay a simtomas wenno pagilasinan iti kumarkaro a sakit- rumbeng nga agpapanotka ket dikan agpamayang ket agpakitaka a dagus iti doktor.
1. PANAGSAKIT ITI BARUKONG
-Maysa daytoy a kita ti kinadagsen a rikrinaen iti barukong. No marikna a kasla pinandagan ti maysa nga elepante ti barukongmo, kumamang iti kaasitgan nga ER [Emergency Room], tumawag iti ambulansia wenno adda am-ammo a tao a mangimaneho kadakayo a mangitaray iti ospital.
Nupay kasta, masansan a ti senial iti panagatake ti puso ket ramramenna nga agsakit iti akinkannigit a paset ti takiag, panagsakit iti panga, agkalimduosan iti ling-et, ken kasla maip-ipt iti panaganges. Ti panagsakit iti barukong ket agbayag iti sumagmamano a minusto sakbay nga agpukaw. Kayatna a sawen, saan a magun-od ti puso iti umisu a dara nga agturong iti daytoy [awanganda ti kondision iti "Angina"]. No dadduma, ti panagsakit ti barukong ket maipagarup laeng a "heartburn." Ngem apay pay laeng nga urayen a kumaro ti kasasaad?
2. MAPUTED-PUTED/NAKURANG A PANAGANGES [Shortness of Breath]
-No dadduma, marikna ti panagputed-puted a panaganges kalpasan ti panagtaray iti bassit wenno adayo a distansia. Wenno no agay-ayam iti basketball, kasla kamkamaten ti anges. Ngem no marikna daytoy no agdata wenno nakaiddaka iti katre iti rabii kalpasan iti saggabassit a pannagna wenno panaguli iti agdan, rumbeng ken kasapulan a pagdanagan daytoy ket agpakonsulta a dagus iti mangngagas. Maipagarup a maysa daytoy a senial iti panagkapsut ti puso- maawagan pay daytoy iti "Congestive Heart Failure [CHF"].
3. DI IKANKANO A PANAGBABA TI TIMBANG
-Kaaduan nga Amerikano ti agtarigagay a bumaba ti timbangda. Ngem kasanon no bumaba ti timbangmo a dimo ammo ti gapuna? No dagiti pantalonmo ket gulpe a lumawa, agkalaw-kalaw wenno aglabunglabong iti panagriknam? Adda ngarud rason no apay nga agbalawka. Mabalin nga adda pakainaiganna iti sakit. Ti "benign" wenno ti "overactive thyroid gland" ti umuna a sumeksek iti panunottayo, wenno isu ti kaadda iti sakit a "kanser."
4. DARA ITI ISBO WENNO ITI TAKKI
-Agpayso, kaaduan kadagiti tattao ti di makaitured a mangkita iti rugit wenno takkida. Ngem rumbeng koma a kitaenda. Ti makagapu: "Ammuenda koma nga awan ti ania man a dara a karaman iti isbo ken takki."
Agtaray/aglabas ti isbo manipud kadagiti bato [kidney] nga agturong iti basisaw babaen iti espesial a tubong a managanan iti "ureters," ket manipud ditoy agturong iti "urethra" sakbay a panawanna ti bagi tapno mairuar daytoy babaen iti isbo. No adda mangsinga iti daytoy [isbo] iti dalanna kas iti cyst, bato, impeksion wenno panagletteg- mamataud daytoy iti dara iti isbo. Kasta met a tumaud ti kanser iti kidney wenno iti bladder.
Ti dara ngay iti takki? Ti dara iti takki ti ad-adda a mabalin a pagbiddutan no kitaen. No makita ti kasla nalitnaw a nalabaga a dara, daytoy ket "no-brainer." Ngem no dadduma ti dara iti takki ket kaingasna ti takki nga inruarmo a kasla nangisit ken tarry ti kolorna. Dimo koma ipagarup daytoy a lugsot wenno hemorrhoids. Ngarud no adda dara iti takki, masuspetsa ti kaadda iti sakit a colon cancer. Ania ti aramiden? Masubok koma daytoy babaen iti "colonoscopy. Sabali laeng ti dara iti takki ket mabalin a maipagarup nga ulser wenno ti maysa a kondision a maawagan iti "diverticulitis."
5. PANAGBALIW ITI PANAGISBO
-No dadduma, masansan a masinga ti pannaturogmo iti rabii iti patinayon nga ipapanmo iti kasilyas. Ket no dadduma, madlawmo a marigatanka nga umisbo wenno narigat nga ipasayag ti isbo, wenno sarsaripitenka, wenno dimo materred ti isbo ket agtedted lattan- mabalin a senial amin dagitoy iti maysa a kasasaad a maawagan iti "enlarged prostate."
Ti "walnut-sized gland" nga adda iti lawlaw ti urethra ket maipagarup a dumakkel ket pataudenna ti maysa a kondision a maawagan iti "Benign Prostate Hyperplasia," wenno BPH. Saan a makapadanag daytoy a kondision, ngem 'yegna ti madi nge epekto iti kalidad ti panagbiag.
No maduktalan a nasapsapa, mabalin a malapdan ti alisto a panagdur-asna. Ti Prostate Cancer ti makapadanag a kondision ken mabalin pay a kettelenna ti biag. Nasken koma a mapagdasig ta adda pagpadaan ti simtomasda iti BHP.
Maaramid ti eksaminasion pampisikal ken PSA blood test tapno maitudo ti pagdiperensiaan dagitoy dua.
6. BUMUNG-OR/BUMSOG A GURONG
-No maurnong ti danum kadagiti saka, lipay-lipay wenno gurong, saan koma a rumbeng a baybay-an dagitoy a pagilasinan.
Ti panagbussog ket maawagan pay "ebbal" wenno "edema," ket maysa daytoy a ballaag iti kaadda ti sakit ti puso, kidney wenno dalem. Adda met dagiti medisina [diuretic wenno water pills] a makatulong tapno pabassitenna ti panagbussog, ngem maysa daytoy a kritikal a banag tapno maduktalan no ania ti makagapu: "No ti puso ket saan nga epektibo a mangipugso iti dara? Sagaten kadi ti kidney ti amin a danum a rumbeng a masagat? Wenno napusek kadi ti dalem gapu iti linaon daytoy?" Masapul ti umno a pannakasubok wenno pannakaadal tapno maduktalan ti pudno a rason ken tapno maiturong daytoy iti husto a panakaagasna.
7. PANNAKADUNOR DAGITI KUDIL A DI UMIMBAG
-No maminsan, kaaduan kadatayo ti di mangikaskaso kadagiti madunor a kudil nangruna no daytoy ket saanna a seknan ti rupa. Ulser iti kudil, partikulat dagiti gurong ken saksaka a saan nga umimbag kalpasan ti sumagmamano nga aldaw.
Ngarud, ammuem a dagitoy ipasimudaagna nga adda madi a kondision iti sirkulasion. Sabali laeng ti di umimbag a dunor ket maysa daytoy ti kaadda iti sakit a diabetes. Dagiti dunor iti sadino a paset ti bagi a saan nga umimbag ket mabalin a dumakkel wenno agbaliw ti marisna wenno sukogna- mapattapatta ti kaadda iti kanser ti kudil. Saan koma a kudkoden.
No maduktalan a nasapa, dakkel ti tsansa nga umimbag iti mabiit.*
No comments:
Post a Comment