 |
| [nabulod laeng ti ladawan a naaramat. |
NE, APAY NGA AGSARDENG TI PUSO?
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
"Agsardeng pay ti puso gapu iti pannakasinga ti panagtaray ti dara- kas iti panagilet dagiti urat a rummuar manipud iti puso wenno ti pannakadadael ti serreg a nagbaetan ti akinkannigid nga "Auricle ken Ventricle..."
AGSARDENG ti puso no saannan a kabaelan nga aramiden ti trabahona. Mapasamak daytoy a situasion kadagiti tattao nga adda sakit ti pusona, nalabit a kaaddada nga agsagsagba iti sablali a nakaro a sakit. Maysa laeng ti trabaho ti puso- ti panagipugso iti dara kadagiti ur-urat ket taginayonenna dayta tapno dumanon ti dara iti nadumaduma a paset ti bagi.
No mabannog wenno nakapsut ti puso gapu iti sakit, bumannayat ti panagtaray ti dara ket agurnong daytoy [dara] iti nagduduma a lugar, kas iti dapan, palay-palay ken gurong. Iti adu a masakit, dumakkel met ti dalem ken agpalteg ket maurnong met ti danum iti bara ket iti kasta, marigatan nga umanges ti maysa a tao.
Ania ti makagapu?
Adu ti rason kas iti nangato a presion ti dara, coronary thrombosis, sakit ti bekkel, gurigor nga adda reumana, dipteria ken nakapuy/nakapsut a panagtrabaho ti thyroid. Agsardeng pay ti puso gapu iti pannakasinga ti panagtaray ti dara- kas iti panagilet dagiti urat a rummuar manipud iti puso wenno ti pannakadadael ti serreg a nagbaetan ti akinkannigid nga "Auricle ken Ventricle."
-mataktak ditoy ti pagayus ti dara nga isu met ti mangpabassit iti dara a mapan kadagiti bekkel ken kasta met nga adda pannakalapped iti pannakairuar iti danum. No agurnong ti danum a saan a maiyisbo, maawagan daytoy iti "Edema" wenno panagpalteg dagiti linabag ti nagduduma a paset ti bagi. Di mabayag, maurnong ti danum iti bara- ket daytoy ti mangpabassit iti panagsinnukat ti oksiheno ken carbon dioxide. Napeggad ngarud daytoy a kasasaad ket masapul koma a maipamuspusan iti nadaras no kayat nga agpaut ti biag ti maysa a tao/masakit.
-bayat ti panagtuloy a pannakaurnong ti danum iti bara, agsagaba ti tao iti nakaro a panaguyek ken panagal-al. Lumitem ti kudil- maawagan daytoy iti "Cyanosis." Mapilit pay nga agtugaw ti masakit iti rabii, wenno agsadag iti uppat agingga iti lima a pungan tapno makaanges ken makainana. Adda rummuar a labutab, lumabbaga ken namarisan a dara a turkak aglalo iti rabii ket awaganda daytoy iti "Pulmonary Edema."
-no kumaro daytoy a kasasaad, madandanagan ti masakit. Adda pay panagletteg ti dalem ket nasakit a mapusek ti bekkelna ket gapu iti daytoy, saanda a makapagtrabaho a mangiruar iti naurnong a danum iti bagi. Adda pay "Albumin" iti isbo ken ibleng. Gapu iti panangiduron nga aggapu iti likud, adda mapataud a panagsakit iti tian gapu iti angin wenno panagbussog, saan a pannakarunaw ti kanen, kaawan ti imas a mangan ken panagbussog ti dakkel a bagis. Tumulong amin dagitoy a kasasaad a mangpakapsut iti tao ket malapdan ti panagungarna.
Panakataripato:
Masapul nga agpada ti laing ken padas tapno mataripato a nasayaat ti addaan iti nagsardeng a puso gapu ta napadagsenan unay ti bagi ti masakit iti adu a danum a saan a nakaruar. Maitudok ti napigsa nga agas kas iti "Mercuhydrin" iti piskel tapno matulongan dagiti bekkel a mangiruar iti naurnong a danum. Makatulong met ti tableta a "Chlorothiazide" [Diuril] tapno tuloy-tuloy ti pannakairuar ti danum a saan a masapul ti bagi. Matilmon daytoy iti maminsan wenno mamindua iti maysa nga aldaw.
Naaramat pay ti "Digitalis" a tumulong iti puso. Gapu ta adda latta asin iti linabag dagiti nagduduma a paset ti bagi, liklikan koma ti masakit ti agaramat iti adu unay nga asin. Nupay kasta, masapul dagiti agaramat iti Diuril ti bassit nga asin. Ikkan ti masakit iti "Potassium" iti inaldaw. Umanayen ti sangabaso a tubbog ti kahel wenno naranghita a mangted ti kasapulan ti bagi a potassium.
Iti nakaro a kasasaad, ikkan ti oksiheno ti masakit nangruna iti rabii. No saan a makatalna wenno makaturog, mabalin met nga ikkan isuna iti bassit a pagpaturog. Salakniban ti masakit iti ania man a panagdandanag wenno panagpungtot wenno panagladingitna.
Masapul met nga isardeng ti masakit iti panagtabako wenno panagsigariliona. Masalakniban pay daytoy iti ania man a panagpanateng wenno ania man a kita ti impeksion no mabalin- ta dagitoy ti mangted ti ad-adda a trabaho ti puso ken bara ket mabalin a saanna a kabaelan nangruna no sigud a nakapsut ken nabannog ti masakit.
Aginana ti masakit/pasiente kalpasan ti nakaro a panakaatakena- nawadwad a panaginana. Inutenna nga isubli ti agtrabaho agingga nga agpulang ti sigud a pigsa ken salun-atna.
Pannakatalimudaw ken Panagulaw:
-ti pannakatalimudaw isu ti maawagan iti "Syncope," - pannakapukaw ti puot iti apagapaman gapu iti panagkurang ti oksiheno iti utek. Pagammuam lattan ta aglusiaw ti tao ket kumapsut ken maulaw sa marinuknok iti daga, ngem kaaduan kadagitoy ti makaungar iti nadaras.
Dumteng ti pannakatalimudaw kalpasan ti napaut a panagbannog gapu iti nadagsen a trabaho. Mabalin met a dumteng ti pannakatalimudaw kalpasan ti panagtakder iti nabayag. No saan, dumteng met daytoy kalpasan ti panagtaeng ti maysa a tao iti pagiddaan iti sumagmamano nga aldaw wenno lawas. Bassit laeng nga ibabangon wenno panagtakder ket umanayen a mangted iti pannakatalimudaw wenno panagkapsut gapu ta saan a nagtrabaho iti kadawyan a paset ti bagi iti sumagmamano nga aldaw bayat ti panagsakit. Dumteng pay daytoy no makigtot wenno agdandanag- gapu iti pannakabennat ti adu kadagiti babassit nga urat ket awan ti umdas a dara a mangpunno kadakuada. No saan agkurang ti dara a mapan iti utek gapu iti pannakapespes ti maysa kadagiti dakkel nga urat a kumamang iti tengnged.
Adda met dagiti tattao a matalimudaw gapu iti pannakakitada iti dara nga agayus. Maulaw met ti dadduma gapu iti panangipaunegda iti adu unay nga angin. Gapu iti danagda nga agkurang ti angin nga angsenda, yunegda ti umanges idinto nga aglabesen ti angsenda ngem iti gagangay- maawagan daytoy iti "Hyperventilation Syndrome," maysa a kasasaad ti kaadda ti panagtalimudaw ken pannakaulaw.
Panangtaripato iti Panagtalimudaw:
-bay-an a nakaidda ti masakit. Pakinbabaen bassit ti ulona ket masadagan ti sakana agingga nga agpulang ti puotna.
-mangayab iti doktor tapno mapaneknekan ti kaadda wenno awan ti ania man a nakaro a sakit [mabalin a kitaen ti doktor no adda sakit ti pasiente iti puso, nangato ti presion ti dara wenno diabetes].
-no kanayon a matalimudaw ti tao, liklikanna ti nalabes a panagpigsa nangruna no napudot ti tiempo.
-makatulong met ti nasimbeng a pamigat a sarunoen ti regular a pangaldaw ken pangrabii a mangtengngel ti nasayaat a simbeng ti asukar ti dara iti agmalmalem.
-agwatwat, ngem masapul a nalag-an laeng nangruna no napaut ti panagsakit.
Masansan ti panagulaw kadagiti nataengan gapu iti panagpalteg ti akin-uneg a paset ti lapayag. Ditoy ti pakasarakan iti organo a mangtengngel iti kinasimbeng ti panaggunay. Marikna met ti panagulaw no nakapuy ti tumeng ken nagsusuopan. Alhokol pay ti maysa a rason no apay a maulaw ti maysa a tao gapu iti nalabes a panaginum ket masinga ti kadawyan a panagtrabaho ti bagi. No adu unay ti alkohol- madadael ti utek ket masinga ti kadawyan a panagtrabaho dagiti nerbio.
Sabali pay a rason a mangpataud iti panagulaw:
-no adda gurigor.
-maulaw babaen iti panaglugan.
-itatangken dagiti ur-urat.
-"Menier's Disease" kadagiti nataengan.
-panagpalteg dagiti babassit a kanal iti uneg ti lapayag.
-no nakurang ti oksiheno a mapan iti maysa a paset ti bagi.
-iti tiempo ti dandani panagsardeng a panagbinulan [kadagiti babbai].*
Ni Rudy Ram. Rumbaoa
"Agsardeng pay ti puso gapu iti pannakasinga ti panagtaray ti dara- kas iti panagilet dagiti urat a rummuar manipud iti puso wenno ti pannakadadael ti serreg a nagbaetan ti akinkannigid nga "Auricle ken Ventricle..."
AGSARDENG ti puso no saannan a kabaelan nga aramiden ti trabahona. Mapasamak daytoy a situasion kadagiti tattao nga adda sakit ti pusona, nalabit a kaaddada nga agsagsagba iti sablali a nakaro a sakit. Maysa laeng ti trabaho ti puso- ti panagipugso iti dara kadagiti ur-urat ket taginayonenna dayta tapno dumanon ti dara iti nadumaduma a paset ti bagi.
No mabannog wenno nakapsut ti puso gapu iti sakit, bumannayat ti panagtaray ti dara ket agurnong daytoy [dara] iti nagduduma a lugar, kas iti dapan, palay-palay ken gurong. Iti adu a masakit, dumakkel met ti dalem ken agpalteg ket maurnong met ti danum iti bara ket iti kasta, marigatan nga umanges ti maysa a tao.
Ania ti makagapu?
Adu ti rason kas iti nangato a presion ti dara, coronary thrombosis, sakit ti bekkel, gurigor nga adda reumana, dipteria ken nakapuy/nakapsut a panagtrabaho ti thyroid. Agsardeng pay ti puso gapu iti pannakasinga ti panagtaray ti dara- kas iti panagilet dagiti urat a rummuar manipud iti puso wenno ti pannakadadael ti serreg a nagbaetan ti akinkannigid nga "Auricle ken Ventricle."
-mataktak ditoy ti pagayus ti dara nga isu met ti mangpabassit iti dara a mapan kadagiti bekkel ken kasta met nga adda pannakalapped iti pannakairuar iti danum. No agurnong ti danum a saan a maiyisbo, maawagan daytoy iti "Edema" wenno panagpalteg dagiti linabag ti nagduduma a paset ti bagi. Di mabayag, maurnong ti danum iti bara- ket daytoy ti mangpabassit iti panagsinnukat ti oksiheno ken carbon dioxide. Napeggad ngarud daytoy a kasasaad ket masapul koma a maipamuspusan iti nadaras no kayat nga agpaut ti biag ti maysa a tao/masakit.
-bayat ti panagtuloy a pannakaurnong ti danum iti bara, agsagaba ti tao iti nakaro a panaguyek ken panagal-al. Lumitem ti kudil- maawagan daytoy iti "Cyanosis." Mapilit pay nga agtugaw ti masakit iti rabii, wenno agsadag iti uppat agingga iti lima a pungan tapno makaanges ken makainana. Adda rummuar a labutab, lumabbaga ken namarisan a dara a turkak aglalo iti rabii ket awaganda daytoy iti "Pulmonary Edema."
-no kumaro daytoy a kasasaad, madandanagan ti masakit. Adda pay panagletteg ti dalem ket nasakit a mapusek ti bekkelna ket gapu iti daytoy, saanda a makapagtrabaho a mangiruar iti naurnong a danum iti bagi. Adda pay "Albumin" iti isbo ken ibleng. Gapu iti panangiduron nga aggapu iti likud, adda mapataud a panagsakit iti tian gapu iti angin wenno panagbussog, saan a pannakarunaw ti kanen, kaawan ti imas a mangan ken panagbussog ti dakkel a bagis. Tumulong amin dagitoy a kasasaad a mangpakapsut iti tao ket malapdan ti panagungarna.
Panakataripato:
Masapul nga agpada ti laing ken padas tapno mataripato a nasayaat ti addaan iti nagsardeng a puso gapu ta napadagsenan unay ti bagi ti masakit iti adu a danum a saan a nakaruar. Maitudok ti napigsa nga agas kas iti "Mercuhydrin" iti piskel tapno matulongan dagiti bekkel a mangiruar iti naurnong a danum. Makatulong met ti tableta a "Chlorothiazide" [Diuril] tapno tuloy-tuloy ti pannakairuar ti danum a saan a masapul ti bagi. Matilmon daytoy iti maminsan wenno mamindua iti maysa nga aldaw.
Naaramat pay ti "Digitalis" a tumulong iti puso. Gapu ta adda latta asin iti linabag dagiti nagduduma a paset ti bagi, liklikan koma ti masakit ti agaramat iti adu unay nga asin. Nupay kasta, masapul dagiti agaramat iti Diuril ti bassit nga asin. Ikkan ti masakit iti "Potassium" iti inaldaw. Umanayen ti sangabaso a tubbog ti kahel wenno naranghita a mangted ti kasapulan ti bagi a potassium.
Iti nakaro a kasasaad, ikkan ti oksiheno ti masakit nangruna iti rabii. No saan a makatalna wenno makaturog, mabalin met nga ikkan isuna iti bassit a pagpaturog. Salakniban ti masakit iti ania man a panagdandanag wenno panagpungtot wenno panagladingitna.
Masapul met nga isardeng ti masakit iti panagtabako wenno panagsigariliona. Masalakniban pay daytoy iti ania man a panagpanateng wenno ania man a kita ti impeksion no mabalin- ta dagitoy ti mangted ti ad-adda a trabaho ti puso ken bara ket mabalin a saanna a kabaelan nangruna no sigud a nakapsut ken nabannog ti masakit.
Aginana ti masakit/pasiente kalpasan ti nakaro a panakaatakena- nawadwad a panaginana. Inutenna nga isubli ti agtrabaho agingga nga agpulang ti sigud a pigsa ken salun-atna.
Pannakatalimudaw ken Panagulaw:
-ti pannakatalimudaw isu ti maawagan iti "Syncope," - pannakapukaw ti puot iti apagapaman gapu iti panagkurang ti oksiheno iti utek. Pagammuam lattan ta aglusiaw ti tao ket kumapsut ken maulaw sa marinuknok iti daga, ngem kaaduan kadagitoy ti makaungar iti nadaras.
Dumteng ti pannakatalimudaw kalpasan ti napaut a panagbannog gapu iti nadagsen a trabaho. Mabalin met a dumteng ti pannakatalimudaw kalpasan ti panagtakder iti nabayag. No saan, dumteng met daytoy kalpasan ti panagtaeng ti maysa a tao iti pagiddaan iti sumagmamano nga aldaw wenno lawas. Bassit laeng nga ibabangon wenno panagtakder ket umanayen a mangted iti pannakatalimudaw wenno panagkapsut gapu ta saan a nagtrabaho iti kadawyan a paset ti bagi iti sumagmamano nga aldaw bayat ti panagsakit. Dumteng pay daytoy no makigtot wenno agdandanag- gapu iti pannakabennat ti adu kadagiti babassit nga urat ket awan ti umdas a dara a mangpunno kadakuada. No saan agkurang ti dara a mapan iti utek gapu iti pannakapespes ti maysa kadagiti dakkel nga urat a kumamang iti tengnged.
Adda met dagiti tattao a matalimudaw gapu iti pannakakitada iti dara nga agayus. Maulaw met ti dadduma gapu iti panangipaunegda iti adu unay nga angin. Gapu iti danagda nga agkurang ti angin nga angsenda, yunegda ti umanges idinto nga aglabesen ti angsenda ngem iti gagangay- maawagan daytoy iti "Hyperventilation Syndrome," maysa a kasasaad ti kaadda ti panagtalimudaw ken pannakaulaw.
Panangtaripato iti Panagtalimudaw:
-bay-an a nakaidda ti masakit. Pakinbabaen bassit ti ulona ket masadagan ti sakana agingga nga agpulang ti puotna.
-mangayab iti doktor tapno mapaneknekan ti kaadda wenno awan ti ania man a nakaro a sakit [mabalin a kitaen ti doktor no adda sakit ti pasiente iti puso, nangato ti presion ti dara wenno diabetes].
-no kanayon a matalimudaw ti tao, liklikanna ti nalabes a panagpigsa nangruna no napudot ti tiempo.
-makatulong met ti nasimbeng a pamigat a sarunoen ti regular a pangaldaw ken pangrabii a mangtengngel ti nasayaat a simbeng ti asukar ti dara iti agmalmalem.
-agwatwat, ngem masapul a nalag-an laeng nangruna no napaut ti panagsakit.
Masansan ti panagulaw kadagiti nataengan gapu iti panagpalteg ti akin-uneg a paset ti lapayag. Ditoy ti pakasarakan iti organo a mangtengngel iti kinasimbeng ti panaggunay. Marikna met ti panagulaw no nakapuy ti tumeng ken nagsusuopan. Alhokol pay ti maysa a rason no apay a maulaw ti maysa a tao gapu iti nalabes a panaginum ket masinga ti kadawyan a panagtrabaho ti bagi. No adu unay ti alkohol- madadael ti utek ket masinga ti kadawyan a panagtrabaho dagiti nerbio.
Sabali pay a rason a mangpataud iti panagulaw:
-no adda gurigor.
-maulaw babaen iti panaglugan.
-itatangken dagiti ur-urat.
-"Menier's Disease" kadagiti nataengan.
-panagpalteg dagiti babassit a kanal iti uneg ti lapayag.
-no nakurang ti oksiheno a mapan iti maysa a paset ti bagi.
-iti tiempo ti dandani panagsardeng a panagbinulan [kadagiti babbai].*
No comments:
Post a Comment