Dagiti Siled a Babassit [Selula]

[nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

DAGITI SILED A BABASSIT [SELULA]

ni Rudy Ram. Rumbaoa

"Kas iti kameng ti ania man a nas'yaat a kaamaan/pamilia, masapul a mataraonan ken mataripato dagitoy a siled. Kasanot' pannakaaramid daytoy? Babaen kadagiti bambanag a kanen wenno ipauneg ken inumentayo, ken no kasano ti pannakataripato ti bagi. Pannangan ken panaginum, panagdigus ken panaginana- nasken amin dagitoy nga agpaay iti salun-at..."

NO usisaentayo ti bagi ti tao, masarakantayo a kasla maysa a dakkel a kaamaan/pamilia dagiti babassit a siled [selula], ken addaan dagitoy iti naisangsangayan nga aramiden. Nareppet ti dadduma kadagitoy a silsiled kadagiti piskel. Addda dagiti dadduma kadakuada kadagiti nerbio nga agited iti damdamag manipud iti nagduduma a paset ti bagi.

Adda met trabaho dagiti dadduma a mangtenggel kadatayo babaen kadagiti tulang, nagsuopan ken pennet. Iti akin-rabaw a paset ti utek, addaan kadagiti babassit a silsiled a mamagbalin kadatayo nga agpanunot nga agpaay iti masakbayan. Ania man ti aramidentayo, ania man nga aramid a mapasamak iti uneg ti bagi, isu't ar-aramiden ti maysa a kita ti siled wenno iti sabali. Daytoy ti biag!

[nabulod laeng ti ladawan a naaramat. maysa a buya ti selula]

Kas iti kameng ti ania man a nas'yaat a kaamaan/pamilia, masapul a mataraonan ken mataripato dagitoy a siled. Kasanot' pannakaaramid daytoy? Babaen kadagiti bambanag a kanen wenno ipauneg ken inumentayo, ken no kasano ti pannakataripato ti bagi. Pannangan ken panaginum, panagdigus ken panaginana- nasken amin dagitoy nga agpaay iti salun-at.

No masagid ti maysa a landok iti nalamiis a tiempo, marikna nga isut' nalamiis ken natangken. Ngem mariknatayo a nalamuyot ken napudot ti rupatayo. Apay? Gapu ta sibibiag dayta a kudil ti rupatayo. Dagitoy isut' binukel dagiti sibibiag a siled a saan a mabilang ti kaaduda, ta tunggal maysa kadakuada, addaanda iti naisangsangayan a trabaho ken aramiden.

Ania ti biang dagitoy iti taraon? Adu. Agsanggir ti tunggal maysa kadagitoy a siled kadatayo tapno agbiag. No ania ti kanen, isu dayta ti mangted iti "salun-at wenno sakit"- "biag wenno patay."

Manipud kadagiti taraon a kanen, agaramid ti tunggal siled, adda man iti tulang, piskel, nerbio wenno kudil, iti bukodna a kita a "protoplasma." Isu daytoy ti sibibiag ken nalukneng a banag a mangbukel kadagiti isu amin a silsiled. Nabukel dagiti isu amin a banag- mula, animal; manipud iti daytoy a banag, nasken unay. Mabukel met daytoy a protoplasma manipud kadagiti protina a kanentayo. Isut' gapuna a masapul a nas'yaat koma dagitoy a protina.

Ngem saan la a dayta, adda iti protoplasma dagiti nakakaskasdaaw a bileg ti panagtignay, panagadu ken panagdakkel. Kas iti idadakkel ti maysa a baro a mula manipud iti maysa a bukel ket kalpasan ti ilalabas ti tiempo sadanto umadu, kasta met kadagiti animal. Dumakkel ti maysa a maladaga manipud iti maymaysa a siled- daytoy ti "ovum" a makuna. No damona, kasta unay kabassit a di pay pulos mabalin a kitaen ti mata. Nupay kasta, pagbalinen daytoy maymaysa a siled ti bagina nga agadu ken agbalin a nadumaduma a kita ket agmaymaysada amin a mangbukel iti bagi ti tao.

[nabulod ti ladawan a naaramat]

Alaen daytoy nabiag a siled ti taraonna manipud kadagiti tubbog nga agay-ayus iti lawlawna, tubbog a kanayon a pagayusen ti puso. Bayat ti tiempo ti panagdakkel, dumakkel ti tunggal maysa a siled iti mamindua iti tunggal sigud a kadakkelna santo agguddua, dumakkel manen dagitoy dua a siled ket agguduadanto manen ti tunggal maysa tapno agbalinda nga uppat, uppat agbalin a walo, walo agbalin a sangapulo ket innem, ket agtultuloy dayta a di agpatingga bayat ti panagdakkel ti maysa a tao.

Inton madanon ti tao ti umno a kadakkelna, agsardengen dagitoy babassit a siled nga agadu, ket saanen a maulit, malaksid no masapul nga adda matarimaan, wenno adda masukatan a narunot a silsiled gaput' pannakadunor wenno pannakadadael gapu iti sakit.*