Parikut ti Nerbio

[nabulod laeng ti ladawan a naaramat

PARIKUT TI NERBIO

ni Rudy Ram. Rumbaoa

KUNA ni Cicero, naindaklan ken mabigbig a pilosopo a taga-Roma: "Ad-adu ken dakdakkel ti pannakadadael nga aramiden iti sakit ti panunot ngem iti itden a sakit ti bagi."

Saan a nagbiddut daytoy, ngem anian ta masansan a saan a mabigbig dayta a kasasaad. Ket kas bunga daytoy, masarakantayo ti adu kadagitoy a tattao a pagsusublatanda a sarungkaran dagiti nadumaduma a mangngagas, ta birukenda ti pannakarisut dagiti parikutda, wenno maikkan ti apendis, apro, wenno sabali pay a paset ti bagida, ngem dida met matumpongan ti sapsapulenda a naun-uneg a kinatalna. No dadduma, pagparangen dagitoy a tattao ti sumagmamano a pagilasinan ti sakit gapu iti ayatda a mangawis iti pannakipagrikna. Pagdanagenda dagiti gagayyemda, pamilia, katrabahoan ken no asino ditan.

Adda latta mabingay iti tunggal mangngagas kadagitoy nakakaasi a tattao. Adu kadakuada ti madanagan gapu kadagiti pudno wenno ar-arapaap laeng. Agbubuteng met dagiti dadduma gapu iti sakit ti puso, nangato a presion ti dara wenno kanser. Adda met panangipagarupda a madusdusada gapu iti maysa a banag nga inaramidda wenno saanda a naaramid/inaramid.

[nabulod ti ladawan a naaramat: Ti Autonomic Nervous System]

Wenno, kasla nangrugi pay laeng daytoy a panagbutbuteng manipud kinaubingda. Inton mataengan dagitoy managdandanag a tattao, masansan a pagsusublatenda a pagparangen dagiti nadumaduma a pagilasinan ti sakit nga umapay kadakuada agingga a lumakay ken bumabbaketda. Nupay kasta, awan ti pudno kadagitoy. Mabalin a marisut ti kaaduan kadagitoy a panagdandanag babaen ti umisu a panagagas.

Maibilang kadagitoy managdandanag wenno nerbioso dagiti mannabako a dandani agsisilpo ti panagtabako wenno panagsigarilioda, dagiti mammartek, dagiti agus-usar iti maipawi a droga- kas iti morphine ken apiang, dagiti tattao a pampanunotenda a patayen dagiti bagbagida, ken dagiti tattao a managdandanag a kasla awan ti pannakapnekda iti panagbiag.

Mairaman ditoy ti gistay isu amin nga addaan iti ulser, agraman dagiti addaan iti nangato ti presion ti dara. Mabalin met a maibilang ditoy dagiti napalalo unay ti kinalukmeg wenno kinakuttongda. Gapu iti kinairteng dagiti mariknada, mabalin nga adu wenno bassit unay ti makanda. Amin dagiti matarimbangon a matmaturog, dagiti di makaturturog, dagiti managdillaw, managuyaw, managdagdag ken amin a kasla kankanayon a masakit- wen, adda amin dagitoy kadagiti masakit ti rikriknaen. Dandani awan paggibusan dagiti dildilawen ken dagiti pannakapaayda.