Ti Sika

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

Ti Sika
Ni Rudy Ram. Rumbaoa

NARIGAT a sakit ti "Sika." Masansan ti panagibleng ti masakit ket mapakuyogan dagitoy iti dara.

Adda dua a pagdumaan a kita dagiti sika, "bacillary" ken "amoebic." Daytoy bacillary a sika isut' patauden dagiti mikrobio a kankanayon nga adda iti bunggoy dagiti "shigella," ket uray dagitoy aduda met a kita. Maisaknap dagitoy nabiag babaen ti pannakaidenna iti maysa a tao nga addaan iti daytoy a sakit. Mabalin met a mayalisda babaen ti taraon wenno danum nga inumen.

Mabalin pay a maiwaras daytoy a sakit babaen kadagiti ngilaw. Masansan nga adda dagiti epidemia ti sika kadagiti disso a nagdudupudop wenno pannakaipakni dagiti rugitda. Masansan daytoy a sakit kadagiti ubbing. Dumanon dagitoy a mikrobio kadagiti lalaem dagiti ub-ubbing ket pataudenda ti panagletteg ken panagabut-abot dagiti bagbagis. Masansan a mairaman a lumteg ti isu amin a paset ti dakkel a bagis ken ti akimbaba a paset dagiti babassit a bagis.

Dumteng a kellaat daytoy a sakit iti uneg ti dua nga aldaw kalpasan ti pannakaalis ti sakit, nangruna kadagiti ubbing. Adda gurigor, panagdudukot, panagtuglep, awan ganas a pannangan, panagsarua, panagsuyot, sakit ken panagbubussog ti tian ken saem iti panagiddek.

Kalpasan ti dua wenno tallo nga aldaw, adda agparangen a dara, anu ken buteg iti ibleng, ket mabalin a maminduapulo wenno mamitlopulo nga umibleng ti masakit iti nabasa nga ibleng iti maysa nga aldaw. Gapu kadagitoy pannapukaw ti danum, mapasamak ti napardas a panagkebbet wenno panagmaga. Mabalin a rumsua ti panagam-amangaw, panagkissiw ken panagtalimudaw dagiti nakaro unay ti sakitda, ket malaksid no nasayaat ti pannakataripatona, mabalin a matay ti ubing iti uneg ti umuna wenno maikadua nga aldaw.

Saan unay a nakaro daytoy kadagiti nataengan, ngem mabalin nga adda nasaem unay a sakit ti tian ken dara a maikuyog iti iblengda. Gapu iti nakaro a panagiddek, mabalin a tumaud ti busigit. Mabalin nga umasping daytoy a kita ti sakit iti kolera gapu iti ibleng a kasla nagarasawan. Mabalin pay a kasla apendisitis ti panagut-ot daytoy a sakit.

Pananglapped:
Panagdaldalus. Pukawen amin dagiti ngilaw. Salakniban ti taraon iti pannakaalis. Kitaen ta mabuggoan a nalaing dagiti ima sakbay ti pannangan. Maikkan koma dagiti amin a tawa ken ridaw kadagiti linaga a barut [screen] tapno saan a makastrek dagiti ngilaw ken lamok. No awan ti umisu a pannakataripato, adu ti matay kadagiti ubbing. Napeggad met daytoy a sakit kadagiti nataengan.

Panangagas:
Maipan koma iti ospital dagiti ubbing nga agsakit iti kastoy a klase ti sakit tapno matudokan iti agas babaen iti urat [IV fluid]. Nadaruy koma laeng a taraon ti maited kadagiti amin a masakit bayat dagiti umuna a dua pulo ket uppat nga oras, kasta met a maikkanda iti itsa a saan unay a nasanger. Inton agsubli ti iblengda a kas gagangay, mabalin a maikkanen ti masakit iti linugaw.

Dagiti kasayaatan nga agas:
*Chloromycetin [Chloramphenicol] ken dagiti Tetracyclines- kas iti Teramycin wenno Achromycin. Maysa a kapsula a 259 mg., mamitlo iti maysa nga aldaw iti uray ania kadagitoy nga agas.

Mabalin a matulongan ti panagsuyot ken nasaem a panagiddek babaen ti panagaramat iti "paregoric," kagudua ti kutsarita iti tunggal sumagmamano nga oras. Kasta met a makatulong ti "tintura ti belladona," sangapulo katedted a maibulon iti danum tapno maep-ep ti nakaro a saem ti tian. Maikkan dagiti ubbing iti tallo wenno uppat a katedted, mamimpat iti maysa nga aldaw.

Makatulong met dagiti emplasto wenno pagdengngep iti tian a pangep-ep iti nakaro unay nga ut-ot. No saan a magun-dan dagitoy, padasen nga aramaten ti supot a naikkan iti napudot a danum. Laglagipen: ikkan ti masakit iti adu a danum tapno saan a mamagmagan.*