Makatulong Dagitoy a Saludsod a Mangsalbar Iti Biag

[Nabulod ti ladawan a naaramat]

[Umuna iti Tallo a Paset]

"SANGAPULO a minutos," daytoy ti masansan a maited a tiempo ken oras a pannakisarita iti doktor. No pasiaren ti maysa nga internist, pediatrician wenno espesialista, daytoy ti tiempo a pannakisarita iti doktor a kasapulan met ti mangngagas a denggen ti kayatmo nga ipulong wenno iyasug kenkuana ken mangikeddeng no ania ti aramidenna, kasta met ti pannakailawlawag a husto ti rekomendasion ti pannakatamingmo.

Tapno maaramid ti kaaduan a tiempo, uray iti emergency room, nasken a nakasaganaka. Agsaludsod iti doktor tapno maammuam ti direkta a sungbatna. Ti doktor ket obligado a mangammo ti pudno a pakaseknan ti maseknan/pasiente. Kayatna ngarud a sawen a maisayangkat ti ad-adu pay a pagsubok tapno mapaneknekan a saan a pagduaduaan dagiti sungbatna, napimpintas no maamuan ti opinyonna seknan ti simtomas ken ti pannakaagas ti an-anayem.


Kuna ti maysa a surgeon babaen iti bukodna nga ekspiriensa, naduktalanna nga adda dagiti kangrunaan a masaludsod mainaig kadagiti maitudo a simtomas ken situasion a maisupadi iti agbalin a resulta ti pannakataming ti pasiente-- "ket daytoy ti makatulong a mangsalbar iti biagmo." Dagitoy dagiti kondision ken saludsod a rumbeng ken nasken a maammuan iti doktor:

1. UT-OT ITI LIKUD KEN DAGITI NAGSUSUOPAN-*
Dagitoy tumaud nga ut-ot ket masansan a resulta ti pannakadesgrasia wenno panaglakay/panagbaket. Ngem no dadduma, ti ut-ot a marikna nga agbayag iti bagi ket adda iparparangarangna nga adda dakes a mapaspasamak kenka. Dimo koma baybay-an. Adda dagiti makapatay a sakit a kaarngi met laeng iti daytoy ket importante unay a malapdan ti panagramram ti ut-ot iti kabiitan a panawen. No masansan a maka-ekspiriensaka ti panagut-ot iti likud wenno kadagiti susuopmo, saludsoden iti doktor: "Malaksid iti arthritis wenno dagiti dunor, ania kadi ti makagapu iti panagut-ot ti likud ken iti susuopko?"

Mabalin a dagitoy ti posible a makagapu:
*Prostate Cancer-- wenno dadduma a klase ti problema a sakit iti tian-- ti prostate, pancreatic cancers ken kidney stones ket pataudenna ti nasakit ken naut-ot a likud, masansan a kasla dumuyok ken kasla iwaen ti kutsilio ti marikna iti nagtengnga wenno iti baba a paset ti likud. Dagitoy a panagsukimat ti puon ti sakit ket saan a maitudo nga isu't gapu ti panagut-ot ngem malibtawan no dadduma gapu ta kaaduan kadagiti tattao nga agsagaba iti kastoy ket saan a mapakuyogan iti sakit ti likud nga addaan ti kanser wenno bato, daytoy ti rason a dida pakadanagan ti marikna nga ut-ot. Adda dagiti maitudo a panagsukimat ti puon ti sakit mairaman ditoy ti PSA wenno Prostate Specific Antigen tests ken CT scans. Saludsoden iti doktor no ania ti kasayaatan a pagsubok, ken no mabalin, iyuman iti maysa nga espesialista.


*Osteoporosis-- ti panagingpis ken panagkapsut dagiti tultulang ket masansan a maigapu iti kinalakay/kinabaket, ngem mabalin metten a tumaud/mapasamak daytoy a sakit kadagiti agtutubo. Mangrugi iti bassit a pannakailigis/bullo/tukkol iti duri [spine] ken dadduma pay a paset ti bagi ti posible a pagtaudan ti ut-ot. Ti bone density screening ket saan a nasakit a pagsubok, maysa a noninvasive test a masansan nga irekomendar ti doktor para kadagiti post-menopausal a babbai wenno iti pamilia nga addaan iti pakasaritaan ti daytoy [family history]. Ti gagangay a panagagas ket karaman ti pannakaiyadu iti ipauneg a calcium ken bitamina D kadagiti taraon, kasta metten ti medisina a Fosamax, Actonel ken Boniva.


*Lyme Disease-- masansan a marikna ti ut-ot kadagiti nagsusuopan nga adda kannayonna a "bull's eye rash." Agpangato agingga iti 25 a porsiento dagiti biktima ti Lyme Disease a saan nga agparang ti bull's eye rash ken dida ikankano ti ut-ot nga adda koneksionna iti nagsuopan. Ti Lyme ket masansan a mayakar babaen iti "deer ticks." No maduktalan iti nasapa, nalaka a maagasan ti Lyme disease babaen iti antibiotics. Ngem no maduktalan daytoy iti mabayag, ti panagagas ket kompleks ken adda epektona a nakadadanag iti bagi.


*Lupus [Systemic Lupus Erythematosus, wenno SLE]-- nadagsen ken mabayag daytoy a sakit ken agparang iti porma kas nangisit a "kulibangbang" ken nagatel daytoy iti rupa, a sarunoen ti nakaut-ot-ot a nagsusuopan. Iti panagsukimat ti puon ti sakit [diagnose], maala ti dara tapno maeksamen ken maadal ti simtomas ken pakasaritaan ti nagbalin a sakit ti maseknan. Mairaman ditoy ti anti-inflammatory medicines a pangagas iti daytoy a klase ti sakit.


*Panagbussog/panagdakkel dagiti nagsusuopan-- mabalin pay a daytoy ket senial ti impeksion. Masansan a maala ti danum manipud iti nagsuopan tapno masubok. No adda impeksion kas iti staph, maireseta ti antibiotics nga agas. Laglagipen: "makapatay ti impeksion no saan a madagus a mataming." Saan koma nga urayen a dumakkel ken agut-ot dagiti nagsusuopan.


*Bone Cancer-- no dadduma, tumaud ti ut-ot gapu ti bone cancer kasta metten ti kanser a nagwarasen iti tultulang. Ti duri ken paragpag ti masansan a pakariknaan ken pakakitaan ti daytoy a sakit. Ngem kadagiti tattao nga addaan ti kanser iti nagduduma a paset ti bagi ket alistona a maala ti bone cancer.



2. SAKIT TI ULO-
Tinawagan ni Lakay Mundo, agtawen ti 57, ti kabsatna a babai tapno ibagana ti sakit ti ulo a mariknana. Napasamak daytoyen idi kenkuana iti rabii nga ipapanna iti kuartoda nga agasawa-- nasakit nga ulo ti sinagabana. Timmawag iti kabigatanna ti kabsatna a babai tapno ammuenna ti kasasaad ni Lakay Mundo ngem dina ma-kontak. 

Tinawaganna ti asawa ti Lakay iti trabahona. Naibaon ketdi ti maysa a karrubada tapno ammuenna no ania ti napasamak iti Lakay ket ditoy a naduktalanna a nakapakleb iti datar, natayen ti Lakay. Nasdaaw ti naibaon. Naammuan a pimmusay ti Lakay iti "lethal brain aneurysm."


Maagasan ti "aneurysm" no masapa daytoy a maduktalan. No makarikna iti di mailawlawag, agawan-agadda a sakit ti ulo wenno agsakit ti ulo a kasla dumuyok ti ut-otna, nasken nga agpakita iti doktor ket saludsoden kenkuana: "Daytoy ti karanggasan a panagsakit ti ulok iti intero a panagbiagko-- daytoy kadi ket aneurysm?"


Adda sumagmamano a klase ti sakit ti ulo: "cluster," "sinus" ken "migrane." Ti aneurysm ket saan a maibilang a sakit ti ulo; daytoy ket makuna nga abnormal a panaglapad wenno panagdakkel dagiti blood vessels. Itden ti aneurysm ti naut-ot ken di mailawlawag a panagsakit ti ulo no agbettak dagiti blood vessels ken no sumrek ti dara iti utek.


Makuna a tumaud ti aneurysm gapu iti depekto ti pannakayanak wenno tumaud daytoy iti bumaybayag bassit. Natakuatan nga adda 5% iti populasion ti addaan iti klase ti aneurysm iti utek ket mabalin a bumtak daytoy iti ania man nga oras. No agut-ot ti ulo a sarunoen ti panagrurusok ken panagsarua, panagkissiw wenno dadduma pay a klase ti neyolohikal a simtomas, dagdagusen ti mapan iti ER wenno tumawag ti tulong.



3. TRANGKASO- kuna ti kaaduan a tattao, ti trangkaso ket maysa laeng a mangriribuk wenno panggulo iti salun-at. Ngem para kadagiti immune-compromised, agdepende iti tawen ken no nadagsen ken nabayagen ti sakit- "makuna a makapatay ti trangkaso."


Tunggal tawen, adda 36,000 nga Amerikano ti matay gapu iti trangkaso wenno ti komplikasion, ken nasurok nga 200, 000 ti mayospital. Ngem kasano nga ammon no adda kenka daytoy?

Aggapu ti trangkaso iti maysa a virus ket masansan nga agbayag daytoy a sakit manipud tallo agingga iti uppat nga aldaw. Dagiti simtomas a pagilasinan: ti kaadda ti gurigor, panaglammin, ut-ot ken sakit, makapasagureng nga agong ken namaga nga uyek. Ngem no dagitoy a simtomas ti agbayag iti sumagmamano nga aldaw nga awan ti pagpiaanna, kasapulan nga agpakonsulta ken saludsoden iti doktor: "Nakabutbuteng ti marikriknak. Ania ti ammom a rason no apay a mapaspasamak kaniak daytoy?"

[Adda Tuloyna...]

MAKATULONG DAGITOY A SALUDSOD A MANGSALBAR ITI BIAG

Rudy Ram. Rumbaoa

Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay

wwwsalunatkenmedisina.blogspot.com