ni Rudy Ram. Rumbaoa
Kitaen ti langayo iti sarming ket mabalin a makitayo dagiti tanda ti panagbalbaliw a mapasamak uray pay ita met laeng a kanito. Ngem saan koma a daytoy ti mangted iti pannakaupay. Masansan nga iyeg dagitoy a karenken ti maysa a kinabaknang ken kinauneg ti kababalin a saan pay idi a makita ken naduktalan...
 |
| [Nabulod laeng ti ladawan a naaramat] |
Wen.
Siak, sika, isuda, datayo amin-- kayattayo man wenno saan, aglakay ken agbakettayo iti inaldaw.
Gagangay iti maysa a tao a kayatna a mataginayon ti rikna ti kinaagtutubo a napnoan pigsa. Ngem saantay' a mabalin nga aramiden dayta. Sapulentay' ngarud dagiti pamuspusan tapno maibagay iti isiptayo idinto nga ibagay met ti nakaparsuaan dagiti bagitayo a kumuyog iti panagbalbaliw ti panawen.
Ania aya ti mamagbalin iti maysa a tao a lumakay wenno bumaket?
Dakkel a saludsod iti panunot dagiti adu nga agad-adal kabayatan ti panaglabas ti tawen. Kadagitoy nga aldaw, ammotayon dagiti dadduma a makagapu no apay a mapasamak dagitoy a panagbalbaliw. Ket babaen kadagiti naalikaka ken kabaroanan nga alikamen iti agdama, mabalin payen a rukoden ti dadduma dagiti nalaka a makita a panagbalbaliw.
Ngem saantay' pay nga ammo ti amin ken umno a sungbat. Sakbay a dagupdagupentay' dagitoy, urayentayo pay dagiti dadduma ken ad-adu a maduktalan ti pagsiriban maipapan iti panagagas.
Makitatayo dagiti dadakkel a panagbalbaliw kabayatan ti kinaagtutubo ti maysa a tao. Kas nadakamat, maigapu dagitoy iti ad-adu a panagtrabaho dagiti salsalamagi nga "endocrine." Makitatayo met ti panagbalbaliw inton sumardengen ti panagbinulan ti maysa a babai. Nalabit a maigapu kadagitoy ti panagbaba ti bilang dagiti 'hormone" iti kinababai ket isut' mabalin a mangbalbaliw met iti kaadu dagiti sabsabali pay a hormone ken "enzyme," iti kasta maisagana ti nakadidillaw a panagbalbaliw a dumteng iti maud-udi a gessat ti panagbiag.
Ngem adda ngata pamuspusan tapno maisubli iti panagpitik ti pagorasan iti panawen a nalikudan tapno malapdan daytoy dumteng a panagbalbaliw?
Daytoy a banag ti saan a mabalin. Ngem dakkel ti mabalintayo nga aramiden tapno mataktak bassit daytoy a panaglakay ken panagbaket babaen ti nainsiriban a panagpili iti umisu a taraon. Masapul pay sursuroentay' pay ti agbiag a manakem, maaddaan iti umdas nga inana ken panagwatwat, ken liklikan dagiti banag a mabalin a mamagkapuy iti pigsa nga iduldulin ti bagi a manggubat wenno mangsaranget kadagiti sakit.
Saanen a baro daytoy a tarigagay a panagtaeng nga ubing wenno agtutubo. Iti napalpalabas a tawen, nagaruat dagiti tattao kadagiti babato wenno mapanda agbaniaga iti nadumaduma a simbaan wenno templo ta patienda a saanda a lumakay wenno bumaket.
Ngem isu met la nga isu. Dimteng met laeng kadakuada ti ipapatay. Dakkel ti maited dagiti bambanag a tinawid a mangikeddeng ti kapaut ti panagbiag ti maysa a tao.
Iti daytoy a tiempo, agsapul dagiti tattao kadagiti tableta wenno mainum, wenno inyeksion, wenno uray pay operasion a makatulong kadakuada a mamagpaut iti panagbiagda. Nadumaduma a mangngagas iti pagpakitaanda bareng no masarakanda ti maysa a banag a mamagtaginayon iti kinaubing ken pigsada iti sumagmano a tawen. Adda met maitulong dagitoy agsipud ta adu dagiti tattao a nataengan ti adda kadagiti sakit iti puso, nangato a presion ti dara, diabetes, ken sabali pay a kasasaad a mabalin a maagasan no nasapa a maduktalan.
Ngem uray ania ti aramidentayo, iyeg dagiti aglabas a panawen dagiti nainut a panagbaliw a ditay' mabalin nga igawid.
Kitaen ti langayo iti sarming ket mabalin a makitayo dagiti tanda ti panagbalbaliw a mapasamak uray pay ita met laeng a kanito. Ngem saan koma a daytoy ti mangted iti pannakaupay. Masansan nga iyeg dagitoy a karenken ti maysa a kinabaknang ken kinauneg ti kababalin a saan pay idi a makita ken naduktalan.
Nagasat ketdi ta awan ti dakkel a tanda iti nagbaetan ti maysa a gessat wenno pessat ti panagbiag manipud iti sabali. Dumteng kadatayo dagiti tanda wenno pagilasinan ti nataengan a saan a madlaw, ket manmano a madlaw ti kaaduan kadatayo ti panaglabas dagiti tiempo. Ngem masapa man wenno maladaw, masapul a sanguentayo dagiti naindaklan a panagbalbaliw nga agur-uray iti masanguanan.
Sakbay nga aramidentayo daytoy nga agpaay met la kadatayo, mabalin a matulongantayo dagiti dadduma nga ay-ayatentayo kabayatan iti mangrugin a mangrikepen a tawen iti panagbiagda.
Saan a gapu ta kayattayo a paatiddogen ti panagbiagda, ta kaaduanna nga agsagabada ket kaykayatdan ti aginana. Ngem pagrebbengantayo a pagbalinen a naragsak ken makapnek dagiti nabatbati pay nga aldaw ti panagbiag dagitoy a nataengan a kameng man wenno saan iti pamiliatayo.*
No comments:
Post a Comment