 |
| [Nabulod ti ladawan a naaramat. Ti lapayag ti maysa a tao] |
ni Rudy
Ram. Rumbaoa
TI lapayag isut' maysa kadagiti kapintasan ken kaskenan kadagiti organo ti bagi. Itudo ti naalikaka a pannakabukelna ken amin dagiti narikut a pasetna a ti lapayag isut' nakaskasdaaw ti pannakaaramidna. No awan daytoy a pannakabalintayo a dumngeg, mabalin a marikna ti panagmaymaysatayo.
Kaaduan ditoy lubong a pagbibiagantayo isut' lubong dagiti adu nga arimbangaw. Kadagiti amin a tiempo a siririingtayo ken uray pay bayat ti pannaturogtayo, kankanayon dagiti lapayagtayo a sisasalukag. Kankanayon a salaknibandatayo manipud iti pannakadangran, ket tapno kanayon a nasalukag ken maammuantayo amin dagiti masapul nga ammuentayo a mapaspasamak iti aglawlaw kadatayo. Ngem awanen ti makaited kadatayo iti dakdakkel a ragsak ngem ti pannakabalintayo a dumngeg kadagiti sao ken timek dagiti ay-ayaten ken patpatgentayo. Kinapudnona, awanen ti napimpintas nga aweng ngem ti timek ti padatayo a tao. Utangtayo amin dagitoy itoy nakaskasdaaw a sagut ti panagdengngeg.
KASANO TI PANAGDENGNGEGTAYO?
Kasla dalluyon ti pannakabalin wenno "energy" dagiti amin nga aweng a dumanon kadagiti lapayagtayo. Mabalintayo nga ilawlawag daytoy babaen iti panangibatotayo iti maysa a bato iti nalinak a danum. Makitatayonto dagiti allon a nagbubukel nga agwaras manipud iti tengnga nga agpaigid iti nangibakalantayo ti dayta a bato. Kasta met ti mapasamak iti aweng, isuna laeng ta naparpardas dagitoy. Agarup 1,100 a kadapan iti maysa a darikmat iti kas iti kababa ti taaw.
Dumteng dagiti napigsa nga aweng kadagiti lapayagtayo babaen ti ilalasatda kadagiti tulang ti ulo. Ngem no nalawag dagiti aweng a mangngegtayo, masapul a sumrek dagitoy iti akinruar a kanal, ket sadanto sumrek iti tambor ti lapayag ket tignayenda daytoy nga agtigerger. Ania man a panagtignay wenno panagtigerger ti tambor isut' madagdagus a maidanon kadagiti nagsisilpo a tulang iti akin-uneg a lapayag. Mabaliwan dagitoy a kas kuriente ket maidanonda kadagiti nerbio a managan iti "auditory" ket idanon dagitoy ti kuriente iti utek. Ditoy met ti pakaitarusanda kas aweng. Pagsiddaawantayo ngarud no apay a di agsarday dagiti mamasirib nga agsukimat/agadal iti daytoy gapu iti kinadatdatlag ti panagdengngeg.
Iti nagtengnga a lapayag, nalaka a maawatan a maalana dagiti kadawyan nga aweng ket masapul a nawaya a kankanayon ti tambor ti lapayag nga agtigerger iti uray ania a kanito. Kayatna a sawen daytoy a masapul nga agpadpada a kanayon ti presion ti angin iti agsumbangir iti daytoy a tambor. No awan daytoy a kasasaad, saan a nawaya ti panagtigerger ti tambor ket awan met ti aweng nga intay mangngegan. Tapno kanayon nga agpada ti presion ti angin iti agsumbangir ti tambor, naikkan ti tunggal lapayag iti bassit a kanal ti angin a managan iti "eustachian tube." Pagsilpoen dagitoy a tubong ti akintengnga a lapayag ken ti akinlikud a paset ti agong iti agsumbangir.
Iti uneg ti nagtengnga a lapayag, kankanayon nga adda rummuar a kasla lana. Daytoy ti mangited ti lana kadagita a paset tapno kanayon nga adda salun-atda. Ngem inton maaramid ti trabahoda, masapul a mapaubosan ti sobrana babaen iti pannakaaramat ti tubong: ti eustachian tube.
Mabalin a masullatan daytoy naisagana a paguboan no adda sakit ti agong wenno karabukob. Iti kasta ngumato ti presion iti nagtengnga a lapayag ket daytoy ti mamataud iti apagapaman a "panagtuleng." No dadduma, mapasamak daytoy no adda nakaro unay a panagpalteg dagiti tonsil ken sabsabali pay nga impeksion dagiti agong ken karabukob.
Siririkep dagiti tubong ti eustachian tube iti kaaduan a tiempo. Aglukatda laeng iti apagapaman no agsuyaab wenno agtilmontayo. Ngem makaanay daytoy a mangtaginayon iti agpadpada a presion iti agsumbangir a tambor ti lapayag. No dumteng ti ania man a panaggiddiat ti presion ti agsumbangir daytoy a tambor, marikna ti panagtuok ken panagut-ot. Mapaliiw daytoy dagiti adu a tattao no napardas ti panagbabada manipud iti bantay wenno agpababa ti nagluganda nga eroplano.
TALLO A PASET
TI LAPAYAG
NABUKEL ti lapayag kadagiti tallo nga agduduma a paset: ti akinruar, ti nagtengnga ken ti akin-uneg. Adda iti agsumbangir a sikigan ti ulo dagiti "akinruar" wenno makita a paset. Mabukel dagitoy nga ad-adda iti nalukneng a tulang ken nabungon a kudil. Isut' trabahoda ti mangiturong kadagiti aweng iti ababa a tubong wenno kanal a dumanon kadagiti nauneg a tulang iti tunggal sikigan ti ulo. Addaan daytoy iti ababa a kanal kadagiti sumagmamano a dutdot a manglapped iti iseserrek dagiti insekto ken sabsabali pay a banag. Adda pay ditoy dagiti naisangsangayan a tubong wenno supot nga agparruar iti allid tapno masalakniban ti kudil manipud iti pannakadangran. Ngem adda met tiempo nga adu unay ti allid a maaramid ket sullatanda ti kanal ket daytoy ti mangsinga iti panagdengngeg a kas gagangay.
Iti akin-uneg a murdong daytoy a kanal, adda nairteng a masasao a "tambor ti lapayag." Agtigerger daytoy nakulbet nga organo a kas sungbat dagiti amin nga agduduma nga aweng a mangngegantayo, manipud kabangagan agingga iti kasinggitan nga aweng. No kasano ti kinasinggit ti aweng, naparpardas met ti panagtigergerna.
Iti labes ti tambor ti lapayag, adda luang a managanan iti "nagtengnga a lapayag." Ad-adda a napno daytoy iti angin. Iti uneg daytoy a luang, adda tallo a kapisi a tulang a nagsisilpo a managan iti "auditory ossicles." Adda kabukbukodan ti tunggal maysa a sukog ket agsisilpo amin dagitoy tapno naparpardas ti pannakadanon ti aweng. Naisilpo met ti sabali a murdong daytoy a tulang iti maikatlo a bassit a tulang, ket naisilpo met ti sabali a murdongna iti maysa a bassit a tawa ti akin-uneg a lapayag.
Nabukelen dagitoy tallo a babassit a tulang iti tunggal a lapayag sakbay ti pannakayanak ti maysa a tao. Naannad a nakabitin amin dagitoy iti apagisu a posision nga agpaay iti pannakaidanon ti aweng. No kasano ti pannakaaramid dagitoy isut' maysa kadagiti datdatlag a palimed ti nataoan a bagi. Adda ngata pudpudno a mamati a naaramid dagitoy a gasanggasat latta ti pannakatubayna? Adda latta dagiti disso a mabalin a nagbiddutan, ngem manmano dagiti tattao a mayanak a tuleng.
"No kasano ti pannakaaramid dagitoy isut' maysa kadagiti datdatlag a palimed ti nataoan a bagi. Adda ngata pudpudno a mamati a naaramid dagitoy a gasanggasat latta ti pannakatubayna? Adda latta dagiti disso a mabalin a nagbiddutan, ngem manmano dagiti tattao a mayanak a tuleng..."
TI lapayag isut' maysa kadagiti kapintasan ken kaskenan kadagiti organo ti bagi. Itudo ti naalikaka a pannakabukelna ken amin dagiti narikut a pasetna a ti lapayag isut' nakaskasdaaw ti pannakaaramidna. No awan daytoy a pannakabalintayo a dumngeg, mabalin a marikna ti panagmaymaysatayo.
Kaaduan ditoy lubong a pagbibiagantayo isut' lubong dagiti adu nga arimbangaw. Kadagiti amin a tiempo a siririingtayo ken uray pay bayat ti pannaturogtayo, kankanayon dagiti lapayagtayo a sisasalukag. Kankanayon a salaknibandatayo manipud iti pannakadangran, ket tapno kanayon a nasalukag ken maammuantayo amin dagiti masapul nga ammuentayo a mapaspasamak iti aglawlaw kadatayo. Ngem awanen ti makaited kadatayo iti dakdakkel a ragsak ngem ti pannakabalintayo a dumngeg kadagiti sao ken timek dagiti ay-ayaten ken patpatgentayo. Kinapudnona, awanen ti napimpintas nga aweng ngem ti timek ti padatayo a tao. Utangtayo amin dagitoy itoy nakaskasdaaw a sagut ti panagdengngeg.
KASANO TI PANAGDENGNGEGTAYO?
Kasla dalluyon ti pannakabalin wenno "energy" dagiti amin nga aweng a dumanon kadagiti lapayagtayo. Mabalintayo nga ilawlawag daytoy babaen iti panangibatotayo iti maysa a bato iti nalinak a danum. Makitatayonto dagiti allon a nagbubukel nga agwaras manipud iti tengnga nga agpaigid iti nangibakalantayo ti dayta a bato. Kasta met ti mapasamak iti aweng, isuna laeng ta naparpardas dagitoy. Agarup 1,100 a kadapan iti maysa a darikmat iti kas iti kababa ti taaw.
Dumteng dagiti napigsa nga aweng kadagiti lapayagtayo babaen ti ilalasatda kadagiti tulang ti ulo. Ngem no nalawag dagiti aweng a mangngegtayo, masapul a sumrek dagitoy iti akinruar a kanal, ket sadanto sumrek iti tambor ti lapayag ket tignayenda daytoy nga agtigerger. Ania man a panagtignay wenno panagtigerger ti tambor isut' madagdagus a maidanon kadagiti nagsisilpo a tulang iti akin-uneg a lapayag. Mabaliwan dagitoy a kas kuriente ket maidanonda kadagiti nerbio a managan iti "auditory" ket idanon dagitoy ti kuriente iti utek. Ditoy met ti pakaitarusanda kas aweng. Pagsiddaawantayo ngarud no apay a di agsarday dagiti mamasirib nga agsukimat/agadal iti daytoy gapu iti kinadatdatlag ti panagdengngeg.
 |
| [Nabulod ti ladawan a naaramat] |
Iti nagtengnga a lapayag, nalaka a maawatan a maalana dagiti kadawyan nga aweng ket masapul a nawaya a kankanayon ti tambor ti lapayag nga agtigerger iti uray ania a kanito. Kayatna a sawen daytoy a masapul nga agpadpada a kanayon ti presion ti angin iti agsumbangir iti daytoy a tambor. No awan daytoy a kasasaad, saan a nawaya ti panagtigerger ti tambor ket awan met ti aweng nga intay mangngegan. Tapno kanayon nga agpada ti presion ti angin iti agsumbangir ti tambor, naikkan ti tunggal lapayag iti bassit a kanal ti angin a managan iti "eustachian tube." Pagsilpoen dagitoy a tubong ti akintengnga a lapayag ken ti akinlikud a paset ti agong iti agsumbangir.
Iti uneg ti nagtengnga a lapayag, kankanayon nga adda rummuar a kasla lana. Daytoy ti mangited ti lana kadagita a paset tapno kanayon nga adda salun-atda. Ngem inton maaramid ti trabahoda, masapul a mapaubosan ti sobrana babaen iti pannakaaramat ti tubong: ti eustachian tube.
Mabalin a masullatan daytoy naisagana a paguboan no adda sakit ti agong wenno karabukob. Iti kasta ngumato ti presion iti nagtengnga a lapayag ket daytoy ti mamataud iti apagapaman a "panagtuleng." No dadduma, mapasamak daytoy no adda nakaro unay a panagpalteg dagiti tonsil ken sabsabali pay nga impeksion dagiti agong ken karabukob.
Siririkep dagiti tubong ti eustachian tube iti kaaduan a tiempo. Aglukatda laeng iti apagapaman no agsuyaab wenno agtilmontayo. Ngem makaanay daytoy a mangtaginayon iti agpadpada a presion iti agsumbangir a tambor ti lapayag. No dumteng ti ania man a panaggiddiat ti presion ti agsumbangir daytoy a tambor, marikna ti panagtuok ken panagut-ot. Mapaliiw daytoy dagiti adu a tattao no napardas ti panagbabada manipud iti bantay wenno agpababa ti nagluganda nga eroplano.
 |
| [Nabulod ti ladawan a naaramat] |
NABUKEL ti lapayag kadagiti tallo nga agduduma a paset: ti akinruar, ti nagtengnga ken ti akin-uneg. Adda iti agsumbangir a sikigan ti ulo dagiti "akinruar" wenno makita a paset. Mabukel dagitoy nga ad-adda iti nalukneng a tulang ken nabungon a kudil. Isut' trabahoda ti mangiturong kadagiti aweng iti ababa a tubong wenno kanal a dumanon kadagiti nauneg a tulang iti tunggal sikigan ti ulo. Addaan daytoy iti ababa a kanal kadagiti sumagmamano a dutdot a manglapped iti iseserrek dagiti insekto ken sabsabali pay a banag. Adda pay ditoy dagiti naisangsangayan a tubong wenno supot nga agparruar iti allid tapno masalakniban ti kudil manipud iti pannakadangran. Ngem adda met tiempo nga adu unay ti allid a maaramid ket sullatanda ti kanal ket daytoy ti mangsinga iti panagdengngeg a kas gagangay.
Iti akin-uneg a murdong daytoy a kanal, adda nairteng a masasao a "tambor ti lapayag." Agtigerger daytoy nakulbet nga organo a kas sungbat dagiti amin nga agduduma nga aweng a mangngegantayo, manipud kabangagan agingga iti kasinggitan nga aweng. No kasano ti kinasinggit ti aweng, naparpardas met ti panagtigergerna.
Iti labes ti tambor ti lapayag, adda luang a managanan iti "nagtengnga a lapayag." Ad-adda a napno daytoy iti angin. Iti uneg daytoy a luang, adda tallo a kapisi a tulang a nagsisilpo a managan iti "auditory ossicles." Adda kabukbukodan ti tunggal maysa a sukog ket agsisilpo amin dagitoy tapno naparpardas ti pannakadanon ti aweng. Naisilpo met ti sabali a murdong daytoy a tulang iti maikatlo a bassit a tulang, ket naisilpo met ti sabali a murdongna iti maysa a bassit a tawa ti akin-uneg a lapayag.
Nabukelen dagitoy tallo a babassit a tulang iti tunggal a lapayag sakbay ti pannakayanak ti maysa a tao. Naannad a nakabitin amin dagitoy iti apagisu a posision nga agpaay iti pannakaidanon ti aweng. No kasano ti pannakaaramid dagitoy isut' maysa kadagiti datdatlag a palimed ti nataoan a bagi. Adda ngata pudpudno a mamati a naaramid dagitoy a gasanggasat latta ti pannakatubayna? Adda latta dagiti disso a mabalin a nagbiddutan, ngem manmano dagiti tattao a mayanak a tuleng.
No comments:
Post a Comment