Lumaad ti Kalidad ti Biag dagiti Babbai kalpasan ti Atake

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti artikulo manipud iti Neurology Journal]

Lumaad ti Kalidad ti Biag dagiti Babbai kalpasan ti Atake

ni Rudy Ram. Rumbaoa

TI naimbag a damag: Umad-adu dagiti tattao a makalasat iti stroke/atake [iti utek/serebral] ita no idasig iti naglabas a sangapulo a tawen gapu iti alisto a panagdur-as ti pannakataripato ken pannakalapped daytoy a sakit. Ngem ti dakes a damag: Lumaad ti agbalin a kalidad/naturalesa ti panagbiag dagiti babbai kalpasan a makalasat iti atake no ikumpera kadagiti lallaki, kuna ti panagadal a naipablaak iti Neurology Journal.

Adda agarup 1,370 ti bilang dagiti pasiente nga agtawen iti 56-77 manipud iti AVAIL registry ti naggapu iti nasional, multicenter, longtudinal a rehistrado ti ischemic stroke ken TIA a pasiente ti nairaman wenno nakipagpaset iti panagadal nga insayangkat dagiti nagsukisok nga eksperto ti Wake Forest Baptsist Medical Center iti pannakaikompera ti kalidad ti panagbiag dagiti lallaki ken babbai a nagsagaba wenno nakalasat iti atake ken/wenno Transient Ischemic Attack [TIA].

Iti panagadal, narukod ti kalidad ti panagbiag dagiti pasiente iti tallo a bulan ken maysa a tawen kalpasan ti stroke wenno TIA babaen iti panagusar iti pormulasion a mangdetermina ti mobilisasion ti maysa a tao, ti panangtaripato iti bukod a bagi, wenno ti inaldaw a panangaramid iti maysa nga aktibidad, ken uray pay no mamin-ano a mapasaran ti dipresion/anxiety ken ut-ot.

Naduktalan iti panagadal a nakarkaro ti nagbalin a bunga ti kalidad ti panagbiag dagiti babbai ngem dagiti lallaki nga agpaut agingga iti 12 a bulan kalpasan ti atake, uray pay kalpasan a maikonsidera ti diperensia [dagiti lallaki ken babbai] kadagiti importante a pakaseknan kas iti sociodemographic variables, dagiti nakaro a pannakaatake ken uray pay ti disability [wenno kasasaad ti maysa a tao nga adda ag-agalen a pisikal ken mental].

Uray pay adu dagiti tao a makalasat iti atake, ikkan koma ti atension dagiti mangngagas ken dadduma pay a healthcare providers a mairaman ti kinaimportansia ti biag iti isyu ken agtrabaho a mangtakkuat ken mangaramid iti napimpintas pay nga interbension wenno proseso ti panangibabaet babaen iti panagusar kadagiti gender-specific screening tools a mangpadur-as ti panagbiag dagitoy a pasiente, kuna dagiti nagsukisok.

Ipakita pay iti panagadal nga iti tallo a bulan kalpasan ti atake, ad-adda a dagiti babbai a saan ket a dagiti lallaki ti mangibaga ti problema seknan iti mobilidad [tignay, pannagna wenno ipapan iti sabali a lugar], panagsagaba iti ut-ot/di pannakaidna/panagdandanag, anxiety ken dipresion. Ket iti maysa a tawen, ipakita ti bilang dagiti babbai ti ad-adda a nababa ti kalidad ti biag ngem dagiti lallaki iti isu amin nga scores wenno pagibatayan iti panagadal, ngem in-inut nga agpukaw ti kinadakkel ti maysa a banag a pagdiperensiaanda.

Ti rason a naisayangkat daytoy a klase ti panagadal ket tapno maipamuspusan dagiti eksperto a mangnayon ti addaan iti kapabilidad nga agbaliw ti nadumaduma a sikuentiyalidad a mangdetermina ti kontar/bilang ti "gender differences." Naduktalan nga iti edad, puli ken estado [naasawan wenno saan] ti maibilang kadagiti kadakkelan a diperensia iti nagbaetan dagiti lallaki ken babbai iti uneg ti tallo a bulan- ket ti estado [marital] ti kaimportantian. Nupay natataengan dagiti babbai ngem dagiti lallaki iti nasao a panagadal, ipakita ketdi ti duktal a bassit la ti epekto ti edad iti kalidad ti panagbiag.

Isingasing ti resulta iti panagadal no mayad-adu ti panagadal/panagsukisok seknan iti mobilidad, ut-ot wenno di pannakaidna, panagdandanag ken anxiety wenno dipresion, mabalin a maipaayan/maited wenno mailadawan ti nalawlawag a pannakaawat no kasano a mapadur-as pay ti panagbiag dagiti babbai kalpasan ti stroke.

Ti sumaruno nga addang ti Wake Forest Baptist team ket no kasano ti panangsirigda ti trajectory wenno pagdalanan iti panagtira ti cognitive decline kadagiti lallaki ken babbai sakbay ken kalpasan ti atake.

source: Wake Forest Baptist Medical Center

No Apay Nga Agtibbayo ti Puso?

[nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

 

NO APAY NGA AGTIBBAYO TI PUSO?
ni Rudy Ram. Rumbaoa


[Saan a tumaud ti parikut manipud iti puso no di ket iti nabiag nga arapaap. Ngem nasayaat met no maaramid ti "electrocardiogram" no masansan nga idadateng ti panagtibbayo. No kalpasan ti naannad a panageksamen ti maysa a mangngagas ket awan ti masarakan a dakes, awan koma ti rumbeng a pagdanagan. Ngem no matakuatan nga adda madi, nasaysayaat no maisapa ti pannakataripato daytoy...]

Nalaka nga agtibbayo ti puso:
-maysa daytoy a dadagsen iti puso ken barukong.

TUMAUD daytoy manipud iti nagduduma a rason ken kaaduanna met la a panagtibbayo ket agtaud met laeng iti puso. Saan met ngarud a makuna daytoy nga atake. Ngem kumaro daytoy no adda panagnerbios ti tao. Mabalin met a dumteng daytoy gapu iti kanayon ken di kabaelan ti puso ti panagtrabahona. Kadagiti sabsabali a tattao, ad-adda ti panagtibbayoda no agsikigda iti kanigid agsipud ta asideg daytoy iti puso iti kanigid a bangir ti barukong. Kinaagpaysuananna, makasinga ti panagtibbayo ngem saan daytoy a nakadadanag.

Agsagaba dagiti tattao a nerbioso gapu iti panagtibbayo, ngem saanna kayat a sawen nga adda sakit ti pusoda. Kas koma no, agdanag ti maysa a tao gapu ta natay iti atake ti puso ti maysa a gayyemna. Ket gapu iti daytoy, madandanagan metten daytoy a tao a nakadamag iti pannakatay ti gayyemna no dumteng iti panagtibbayo ti pusona.

Saan a tumaud ti parikut manipud iti puso no di ket iti nabiag nga arapaap. Ngem nasayaat met no maaramid ti "electrocardiogram" no masansan nga idadateng ti panagtibbayo. No kalpasan ti naannad a panageksamen ti maysa a mangngagas ket awan ti masarakan a dakes, awan koma ti rumbeng a pagdanagan. Ngem no matakuatan nga adda madi, nasaysayaat no maisapa ti pannakataripato daytoy.

Heart Block:
-Dumteng daytoy no nabannayat wenno masinga ti panagayus/panagdaliasat ti kuriente iti kadawyan nga aramidna- masinga daytoy regular a panagpitik ti puso. Tumaud met daytoy no gapu iti sakit ti puso idi ubing pay ti tao- kas iti gurigor nga adda reumana. Iti nataengan a paset ti panagbiagna, maigapu met daytoy iti panagsikkil dagiti ur-urat. Sakbay koma a mairugi ti pannakataripato, masapul ti naannad ken pannakausisa. Masapul koma a maaramid ti "electrocardiogram."

Adu met dagiti makatulong nga agas a mangpasayaat iti panagsimbeng ti panagpitik ti puso, ngem masapul nga ammuen nga umuna ti rekomendasion wenno singasing ti mangngagas tapno maammuan ti apagisu a kaadu ti masapul.

Ania daytoy Sinus Tachycardia?
-Daytoy ti makuna a napardas unay a panagpitik ti puso. Saan pay nga ammo ti pudno a gapu ti kasasaad ti puso. Ngem mabalin a pumardas ti panagpitik ti puso gapu iti pannakabannog wenno gapu iti panagdandanag, panagpungtot wenno gapu iti kinakurang ti oksiheno. No saan, dumteng met daytoy a kasasaad gapu iti kaadda ti gurigor, panagbulos ti dara wenno sabali pay nga impeksion. No napardas unay ti panagpitik [mamin-150 a nasurok iti maysa a minuto], mabalin nga awan ti gundaway ti puso nga aginana. Madangran ti puso iti daytoy a kasasaadna ket mabalin a guminad ti panagtaray ti dara iti isu amin a paset ti bagi. Ad-adda met a nakadadanag no napardas unay ti panagpitik ti puso no adda panagpalteg iti maysa kadagiti piskel ti puso- kas koma iti gurigor nga adda reumana wenno coronary thrombosis.

Pannakataripato:
-Maited ti nalag-an nga agas a pagpatalna kas iti "Phenobarbital."
-Agbannayat met ti panagpitik ti puso babaen iti pannakaitalmeg ti maysa nga urat nga adda iti tengnged, iti baba latta ti pangal. Nalabit a daytoy met ti mangep-ep iti kasasaad.
-Kadagiti dadduma, mabalin a mapabannayat ti panagpitik ti puso babaen iti panangpisel ti mata no nakakidem, wenno pannakakurikor ti karabukob.
-Nupay makapadanag iti kinapardas ti panagpitik ti puso, saan met ngarud a makuna a napeggad no la ket saan daytoy a kanayon a mapasamak wenno agbayag.
-Dumteng ti naparadas a panagpitik gapu iti kinakapuy ti puso, agaramat ti pagpatalna kas iti "Digitalis."
-Kadagiti dadduma, makagin-awada no maisardeng ti panagtabako/panagsigarilio, ken iti panaginum iti arak, itsa ken kape.
-Maaramid koma met ti "electrocardiogram" tapno masigurado nga awan ti peggad.

Ti ngay Fibrillation?
-Daytoy ti saan a regular a panagpitik ti puso. Masansan a maikuyog daytoy a kasasaad ti puso no adda sakitna a pinataud ti gurigor nga adda reumana, wenno nalabes a panagtrabaho ti salsalamagi a maawagan iti "thyroid,"  wenno sakit ti urat a mangrasion ti puso iti dara. No napardas unay ti panagpitik ket saan a regular daytoy- pataudenna ti panagtibbayo, pannakatalimudaw, panagkapsut, pannakaulaw wenno panagsarua. No nakapuy ti pulso ket saan a regular, mabalin a bumassit ti dara a mapan kadagiti nasken nga organo ti bagi kas iti bekkel, bara, ken utek. Iti sabali a pannao, basbassit ti dara nga ipugso ti masakit a puso iti nadumaduma a paset ti bagi. Kasta met nga adda panagpeggad iti panagbalay ti dara iti uneg ti puso ken maipan ti maysa a tippingna iti bara wenno iti bekkel, wenno iti utek ket iti kasta, mapataud ti makunkuna nga "stroke" wenno "atake."

Ti aramiden:
-Aramaten ti "Digitalis" a pangtulong iti masakit a puso.
-Makatulong met ti "Quinidine" tapno agsubli iti regular a panagpitik ti puso.
-Liklikan ti pannakalamiis ken panagdandanag wenno panagpupungtot.
-Saan a labsen ti panagbannog.

Ti Pericarditis?
-Isu daytoy ti panagpalteg ti kulapot a nangbungon iti puso.

No dadduma, sumaruno ti "pericarditis"  kalpasan ti nakaro a panagsakit ti karabukob wenno kalpasan iti panaggurigor nga adda reumana. Masansan a tumaud daytoy a sakit kadagiti napakaroan iti sakit ti sarut. No adda panagdara iti daytoy a kulapot, masinga ti regular a panagtrabaho ti puso. No naipigketen daytoy a supot a kulapot iti puso met laeng, maawagan iti "chronic constrictive pericarditis."

No maminsan, adda panagkanaig ti "pericarditis" ken "coronary thrombosis" no dimmanonen iti rabaw ti puso ti dadael a dimteng iti piskelna. Iti kastoy a kasasaad, saan a rumbeng a maaramat ti ania man nga agas a pangpadaruy ti dara ta agtultuloy laeng nga agdara ti kulapot ket narigat a mapasardeng.

Iti sakit a sarut, mabalin a mapunno ti danum ti supot a nangbungon iti puso ket maawagan daytoy iti "pericardial effusion," kalpasan ti impeksion. No saan, maigapu met iti naginad a panagtrabaho ti "thyroid."

Pannakataripato:
-Agpukawto met laeng ti panagpalteg ti kulapot kalpasan iti pannakaagas ti sakit a nagtaud kenkuana.
-No saan, mabalin a maitudok ti atiddog a dagum iti supot tapno maikkat ti danum a naurnong.
-Masapul met ti operasion tapno maep-epan ti sakit a pinataud ti kasta kasasaad.