 |
| [Nabulod laeng ti ladawan a naaramat] |
ni Rudy Ram. Rumbaoa
MASANSAN a makoreher ti kaawan iti enerhia ti bagi babaen iti panagdiyeta ken panagwatwat. Ngem ti pudno a rason ket mabalin a makagapu iti kinakurang ti danum nga ipauneg iti bagi.
Ibilang pay dagitoy a mangdegdeg iti kondision:
Sleep Disorder:
Dua ti am-ammo a klase ti saan a naurnos a pannaturog-- ti "Obstructive Sleep Apnea" ken "Restless Legs Syndrome"-- dagitoy ti rason ken maatap a mabalin a mangsinga ti napintas ken naannayas a panagturog iti rabii.
Madlaw ti sleep apnea babaen iti abnormal a panaganges gapu iti makunkuna nga interminente wenno adda banag a makabangen iti akinngato a paset ti tubong a pagangsan bayat ti panagturog. Ti panagurok ket maysa a simtomasna, nupay saan amin a tattao nga agurok ket adda problemana iti apnea.
Sabali pay a pagilasinan no agsagsagaba iti sleep apnea ket ti kaadda iti "scalloping" wenno makita ti sinan-arkos iti ungto ti dila. Mabalin a maigapu daytoy iti impresion dagiti ngipen ken ipasimudaagda nga adda dagiti banag a mangbangen iti tubong a pagangsan wenno adda met pakainaiganna iti kadakkel ti dila iti ngiwat.
No dadduma, mapagkamalian dagiti ubbing nga agsagsagaba iti sleep apnea.
No saan, addaanda iti attention-deficit disorder-- gapu iti kinakurang ti turogda iti rabii.
Ti restless legs syndrome ket maysa a garaw/tignay a mangriribuk kadagiti luppo a rason no apay a kanayon a mariing ti maysa a tao iti pannaturogna. Masansan a matawid daytoy a klase ti sakit. Mabalin met a makagapu daytoy iti panagkurang iti landok [iron] kadagiti agdadagsen wenno masikog.
Iti naammuan ti National Institute of Health [NIH], adda agarup 12 agingga iti 18 a milion nga Amerikano ti agsagsagaba iti sleep apnea, ken agpangato iti 10% dagiti agtutubo nga addaan iti restless legs.
Mamati dagiti eksperto nga adda sabali pay a makagapu iti daytoy. Ti aramiden, saan nga agalumiim nga agsaludsod iti doktormo.
Ania ti aramiden? Umuna, masapul ti pannakaduktal ti puon ti sakit.
Mabalin met a maobserba ti pannaturog tapno mapagadalan no ania ti mangriribuk iti daytoy. Ken ti doktor ti mabalin a mandetermina wenno mangduktal no ania ti kasayaatan ken kasamayan nga agas a para iti nasao a sakit. Kaaduan nga agsagsagaba iti sleep apnea ti maagasan.
Thyroid conditions:
Sukog-kulibangbang ti thyroid gland a masarakan iti asideg iti Adam's apple. Saan nga apektaran dagiti dadduma a glands ti panagproseso ti bagi no kas bilang addaanka iti daytoy a sakit-- kas koma iti metabolismo, panagdakkel, pitik ti puso, temperatura ti bagi, lebel ti enerhia, rikna, cholesterol levels ken panagtubo iti buok, ti kudil ken kuko.
Ti thyroid disorder ti maysa kadagiti kangrunaan a glandular disorders.
Apektaranna ti nasurok a 20 a milion nga Amerikano-- saan pay nainayon ditoy ti 13 a milion a di pay makaammo nga addaanda iti daytoy a sakit. Ad-adda a dagiti babbai ti maapektaran iti daytoy a sakit. Naammuan a mangpataud iti bannog iti agpada nga underactive ken overctive thyroid.
Kadagiti amin a kaso ti thyroid, ti underactive ti kangrunaan a mangapektar iti nasao a nasakit gapu iti Hashimoto Desease-- isu daytoy ti mangted ti riribuk iti panagtrabaho ti autoimmune nga umatake iti thyroid.
Alisto a panakabannog, nasadut nga aggunay ti bagi, rikna ti pannakapaksuy, ken panagpanateng iti maibilang a simtomasna.
Ania ti aramiden? Ti kasayaatan a pannakaagasna ket ti panangbalanse iti panagtrabaho ti thyroid babaen iti panangsubok ti dara iti thyroid stimulating hormone wenno TSH. No maduktalan ti kina-abnormal, ad-adu a pagsubok ti maisayangkat. Maagasan daytoy a sakit babaen kadagiti kabaroanan nga agas iti agdama.
Diabetes:
Nagbalin nga epidemic proportions ti diabetes iti US. Naapektaran ti agarup 23.6 a milion nga Amerikano.
Ti "Type I Diabetes," masansan a masarakan daytoy a sakit kadagiti ubbing ken agtutubo--a kayatna a sawen, saan a makapataud iti umno wenno bukodna nga insulina ti pancreas.
Iti "Type II Diabetes," ti agtultuloy nga agpataud iti bulod nga insulina ti pancreas-- ngem mapukaw ti bagi ti panagrespondena iti hormones. Daytoy a kondision iti maawagan ti "Insulin Resistance."
Pannakabannog ti kangrunaan a simtomas ti agpada a klase ti sakit.
Iti panagsukisok ti American Diabetes Association, naduktalanda nga adda 24% kadagiti tattao ti addaan iti diabetes a dida ammo nga adda kadakuada dayta a sakit, ken agarup 57 a milion ti makuna a "pre-diabetes."
Kayatna a sawen nga apagkapat kadagiti Amerikano ti agsagsagaba iti diabetes wenno pre-diabetes.
Alisto ti panagtaud ti simptomas daytoy. Malaksid iti pannakabannog, komon pay kadagiti tattao a makaekspiriensa iti panagbaba ti timbang ti bagi [nangruna a makita iti tian], yaadu ti maipauneg a taraon, pannakawaw, masansan a panagisbo ken nakudrep a panagkita ti mata.
Ania ti aramiden? Ti naimbag a damag: Tumulong ti Type II Diabetes ken uray pay mangsalaknib ti umno a panagdiyeta, panagwatwat, ken panangibaba iti timbang.
Iti kaso ti Type I Diabetes, kasapulan ti insulin therapy.
Maduktalan ti diabetes babaen iti simple a pannakaala ti dara para iti panagsubok.
Depression:
Masansan a ti dipresion ti mangmaskara wenno mangsallukob iti pannakabannog. Naapektaran ti nasurok a 20 a milion nga Amerikano ken isu ti kangrunaan a pakaigapuan ti kinaawan a mabalbalinan ti maysa a tao [disability].
Nupay kasta, adun ti nagdur-asan ti benneg iti therapies ken medisina-- in-inut nga agpukaw daytoy a sakit.
Saan amin a dipresion ket agtalinaed iti panunot. Mabalin a maapektaran ti sibubukel a bagi ken ti salun-at. Importante ti panangtulong kadagiti tattao nga addaan iti daytoy a sakit.
Ania ti aramiden? Ipudno wenno ibaga iti doktor wenno therapist dagiti simtomas a tumaud ken madlaw. Ti panangipudno dagitoy a simtomas ti tumulong kadagiti doktor a mangbigbig no ania ti rumbeng a maaramid ken no kasano ti pannakaagasna. Mabalin pay nga aramiden ti doktor ti "talk therapy."
Dua ti klase ti "Talk Therapy:"
Cognitive behavior therapy- tumulong a mamagbaliw ti negatibo a banag ken ti Interpersonal therapy- ipamaysa daytoy a mangtrabaho iti pagsayaatan ti pannakariribuk ti relasion wenno rikna.
Kaaduan a terapista ti mangirekomenda iti kombinasion ti medikasion ken talk therapy kas agasna.
Anemia:
Komon daytoy a kondision, nangruna no bumaba ti bilang ti nalabbaga a dara wenno red blood cells-- selula a mangawit iti oksiheno ken karbon dayoksayd iti nagbaetan ti bara ken dadduma pay a paset ti bagi.
Gapu ta basbassit ti oksiheno a maidanon iti piskel ken tissues, insigida a makarikna iti bannog. Mabalin pay a maekspiriensa ti panagkurang iti panaganges wenno napaspas a pulso.
Nagduduma dagiti klase ti anemia, ngem kangrunaan a makagapu iti nababa a level wenno bilang ti iron [landok]-- nga agresulta iti panagdara-- iti uneg wenno ruar ti bagi.
Maysa kadagiti lima a babbai, kagudua dagiti masikog ken 3% a lallaki iti US ti agsagsagaba iti daytoy a porma wenno klase ti anemia. Kadagiti babbai, ti panagbinulan ti makagapu ti iron deficiency. Dagiti sabsabali a makagapu kas iti panagdara iti uneg ti bagi a gapu iti ulser, colon polyp wenno early colon cancer.
Ania ti aramiden? Simple a pagsubok iti dara-- kas iti CBC wenno complete blood count, ti mangduktal iti anemia. Mabalin pay nga agipauneg iti suplimento a landok no adda iron deficiency gapu iti anemia. Ngem kangrunaanna, masapul a maduktalan no ania ti makagapu ti panagdara.**
