Makatulong Dagitoy a Saludsod a Mangsalbar iti Biag

[Nabulod ti ladawan a naaramat]

[Maudi iti Tallo a Paset]

7. SAKIT ITI TIAN [ABDOMINAL PAIN]
Narikna ni Roberto, 54, ti saan a nasayaat a kasasaad ti tianna iti maysa a rabii. Iti sumuno a bigat, uray no saan a napudot ti temperatura ti bagina, agpigpigerger latta. Gapu iti daytoy a situasionna, intaray ni Baketna tapno agpakonsulta iti doktorna, ngem di masarakan ti doktor ti rason ken puon ti sakit isu nga imbaonna daytoy iti lokal nga ER.


Ngem idi nakasangpetda iti ER, awanen ti marikna ni Roberto a simtomas malaksid laeng ti pannakabannog wenno panagkapsutna ken di makatalna. Normal ti rukod ti temperatura iti bagina, ken nagsardeng metten nga agpigpigerger. Kapilitan nga imbaw-ing dagiti ER personnel ti atensionda iti sabali a pasiente nga addaan ti nakarkaro a sakit. Ngem pagammuamta di makatalna ni Roberto ket makarikna iti nakaro nga ut-ot. Limmagto ti rukod ti temperatura ti bagina iti 104 F, ket gapu iti daytoy, ti kaso ni Roberto ti nakaalertuan dagiti medical personnel.


Maysa nga ER doktor ti nangeksamen ken ni Roberto. Intalmeg ti doktor ti tian daytoy, ngem awan ti marikna ni Roberto a sakit. Mariribukan ti doktor gapu iti nangato a gurigor. Dagus nga imbaga ti doktor a maisayangkat ti abdominal CT scan with contrast [paggiddiatan], maysa a klase ti rayo-X [x-ray] a mangipakita saan laeng a dagiti tultulang no di pay ti amin nga organo ti bagi. Imminum ni Roberto iti dye [pangtina] tapno makita ti sibubukel a GI tract daytoy. Makita ditoy nga agsagsagaba ni Roberto iti apendisitis ket naduktalan ti apendix daytoy a nadislokasion iti orihinal a lugarna. Iti daytoy a napasamak ken ni Roberto, maadal ken saludsoden iti doktor: "Kasapulan kadi ti abdominal CT scan ken dadduma pay a pagsubok sakbay a mapanak iti operating room?"


Nasorpresa ti doktor iti naduktalanna nga apendisitis gapu ta saan met nga agalen ni Roberto ti ut-ot a masansan a tumaud iti akinbaba nga akinkannawan a paset ti tian. Ket no saan koma a naisayangkat ti pagsubok a paggiddiatan [contrast], mabalin a bimtak ti apendix ket ad-adda nga iyegna ti makapatay a kasasaad. Dagus ngarud a naipan ni Roberto iti surgery room para iti emergency appendectomy.


Tunggal tawen, nasurok nga 250,000 nga Amerikano ti agsagaba iti apendisitis. Kaaduan kadakuada ti saan nga umno ti pannakaduktal ti puon ti sakit [misdiagnosed]. Dagiti kaarngi a sakit ti apendisitis a kondision kas iti ovarian cyst, tubal pregnancy, sumagmamano a porma ti diverticulitis [maysa a klase ti panagletteg/panagbussog dagiti bagbagis] ken makaakar a seksual pelvic inflammatory disease [PID].


Dagiti dadduma pay a makagapu: panagletteg/panagbussog manipud iti ulser, sakit ti gallbladder wenno liver abscess- ken uray pay ti sakit ti kidney ken colon cancer. Isu a ti kasayaatan nga aramiden sakbay a maisayangkat ti maysa nga operasion wenno surgical procedure, penken nga umuna iti doktor ken maisayangkat amin a kasayaatan a pagsubok a makatulong ti panangtakkuat ti puon iti sakit.



8. PANAGPASNGAY [CHILDBIRTH]- awan ti nakasagana a panagplano para iti maysa nga "obstetrical emergency," ngem mapasamak latta daytoy ti inaldaw. No dadduma agbalin a komplikasion ti panagpasngay nangruna iti biang ti ina ken maladaga.


Ket no kalikaguman a maipasngay ti anakmo iti nasayaat a pannaripato, damagen iti obstetrician: "Asino ken ania a klase dagiti doktor iti ospital ti rumbeng a mangtaming kadakami iti anakko no inkaso nga adda emerhensia wenno kellaat a panagpasngayko?"


Anesthesiologists- isuda ti matungpal nga agireseta iti agas ken agited ti anesthesia kabayatan ti operasion. Kanayonda nga adda iti uneg ti operating room no inkaso a maisayangkat ti cesarean section wenno premature labor ken dadduma pay a serioso a komplikasion. No adda pannakabalinna, penken nga umuna ti kanayon a kaadda ti anesthesiologist iti ospital.


Pasiente met dagiti kaippasngay a maladaga, ket rumbeng a maipaayanda ti nasayaat a pannakataming. Kasta met a kasapulan dagiti maladaga ti pediatrician a nakasagana nga agnanayon. Mabalin a kasapulan dagiti maladaga iti emergency treatment kalpasan ti panagpasngay ti ina, uray pay no naipasngay ti maladaga iti nasayaat a kasasaad.


Ti napintas a lugar iti ospital para kadagiti maladaga isu ti kaadda ti "neonatal intensive care unit" a nakasagana para ti pagkasapulan ti maladaga. Daytoy a pasilidad ket aramaten dagiti kaippasngay a maladaga nga addaan iti kritikal a problema. Ngarud, siguraduen ti kapintasan ken natalged a pagpasngayan nga ospital. Ngem no awan ti kastoy a kapintas nga ospital iti lugaryo, kasarita a nasayaat ti OB doktor tapno pagsaritaan ti emergency contigency plan para iti panagpasngay.



9. CHILD'S HEAD TRAUMA- saantayo kanayon nga adda a mangkita iti ar-aramiden dagiti annaktayo. No dadduma, maitim-og ti uloda wenno matnagda. Nupay dagitoy a pannakadunor ket paset ti panagay-ayamda, minor accidents ken uray pay ti pannakaabuso dagiti ubbing ti mamataud iti pannakadadael ti mata ken utekda. Mangipakita dagitoy nga ubbing ti sabali wenno panagbaliw nga ugali ket daytoy ti senial ken makapatay a problema ti head trauma.


No madlaw a sabali ti ar-aramiden ti anakmo iti dati nga ugalina ken kasta met a masansan a makaturturog ti riknana, dinaka ikaskaso ken mariribukan, nasaysayaat nga ipan daytoy iti doktor ken saludsoden: "Karaman kadi ti head injury wenno trauma iti ipakpakita ti anakko a simtomas?"


Tunggal tawen, adda maipagarup nga 1.4 milion nga Amerikano ti agsagsagaba iti traumatic brain injury, ket maipakita a daytoy ti kangrunaan a rason ti ipupusay ken ti kaawan mabalinan dagiti ubbing ken agtutubo. 


Dagiti simtomas- managpanpanunun, nakaro; isuda ti mangdegdeg ti problema. Maipagarup a bekkelen wenno agsardeng ti danum iti lawlaw ti utek ken duri. Nakarkaro a serioso ti tumaud a problema no adda panagdur-as ti panagpussuak ti dara manipud iti mapigis wenno madadael a blood vessels iti lugar ti utek [awaganda iti subdural hematoma]- kasapulan ngarud ti madagdagus nga operasion iti pannakataming daytoy. Ti "retinal hemorrhage" [panagdara ti mata]- makita ti alisto a panagbaliwna, daytoy ti tumulong iti doktor a mangsukimat ti puon ti sakit nga awaganda iti "shaken baby syndrome" ken manipud iti agsublisubli a pannakadunor gapu iti panagay-ayam.


Dagiti dadduma a senial ken panageksamen nga aramiden ti doktor: panagkapuy dagiti takiag ken gurong, wenno abnormal a panagresponde ti kiday. Masubok dagitoy babaen iti CT scan ken full eye and neurological exam. Kapintasan a salaknib? Dagiti Helmet...



10. MACULAR DEGENARATION- apektaranna ti sentro ti panagkita ken tumaud daytoy kadagiti agtawen iti singkuenta anyos, daytoy pay ti kunada a "reaching crisis levels." Daytoy ti kangrunaan a sakit a makaapektar ken pagbuldingan dagiti Amerikano. Nasurok a 10 milion a tattao ti nasapa a mapukawan ti panagkita gapu iti nasao a sakit, agarup 200,000 ti baro a kaso iti tunggal tawen. No maduktalan nga adda kenka ti macular degeneration, kasarita ti opthamologist ken saludsoden: "Kas nangegakon, makatulong kadi dagiti baro a medisina nga Avastin ken Lucentis iti kasasaad ti matak?"


Idi Hunio 2006, rimmuar ti dua nga importante nga agas ket nagbalin daytoy a pagsasaritaan gapu ti alisto a panagdur-as ti biag dagiti pasiente. 

Ti Lucentis- inaprobaran ti FDA, saanna laeng a pagsardengen ti panagprogreso ti macular degeneration ngem ketdi pasublienna ti dati ken nalawag a panagkita. 

Ti Avastin- naaprobaran met daytoy a pagagas iti colon cancer ken ar-aramaten metten dagiti opthalmologist a mangtulong iti macular degeneration. Kasarita ti doktor maipanggep iti pagsayaatan dagiti mata amangan no makatulong daytoy [ti Lucentis ken Avastin] kenka.*

MAKATULONG DAGITOY A SALUDSOD A MANGSALBAR ITI BIAG

Rudy Ram. Rumbaoa

Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay

wwwsalunatkenmedisina.blogspot.com