 |
| [Nabulod ti ladawan a naaramat] |
4. KANSER TI SUSO-
Narigat a mabasa ti napalabas a mammograms ni Marizeny gapu ti kinapuskol/nasedsed/padapada a susona. Pimmusay ti ina daytoy iti breast cancer, ket ni Marizeny, agtawen iti 49, madanagan ken mariribukan ket kayatna a maagasan daytoy. Nupay kasta, agparang a kasla normal dagiti agsumbangir a susona. Dinamagna: "Kayatko a ma-ultrasoundnak uray no negatibo ti resulta ti mammogramko?"
Agpayso, adda masuspetsa a bukol nga ipakita ti ultrasound a malibtawan a mabasa ti mammogram. Nakompirma babaen ti sumagmamano a pagsubok nga adda kanser daytoy. Kalpasan iti lima a tawen, ammo ni Marizeny a naalana ti nagtaud a tumor iti immuna a tukad ti sakit. Naipaay ken naawatna ti umisu a pannakaagas ket ita, maysan a cancer-free.
Ti maadaltayo: saanna kayat a sawen a nasaysayaat ti ultrasound ngem ti tradisional a mammograms. Ti kinapudnona, maysa ketdi a kombinasion dagitoy dua a pagsubok ti mangted iti nalawag ken nasayaat a resulta. Ti mammography ket maysa kadagiti maar-aramat pay laeng a "screening" kasta met iti breast ultrasound ken MRI, ti ad-adda a mangpapintas ti epektibo ti screenings ken diagnosis.
Kuna ni Freya Schnabel, MD, Chief of Breast Surgery iti Columbia University Medical Center, New York City, "Saan a maymaysa ti pakausaran ti Breast Cancer Screening. Rumbeng a marukod iti tunggal tao-- kas ti pasiente nga adda iti risgo ti kanser ti suso ken ti kinapuskol/nasedsed/padapada a suso."
Ti mammography ket saan a makuna a sensitibo a pagsubok iti babbai nga addaan ti napuskol/nasedsed/padapada a suso, ngem makatulong ti ultrasound iti nayon a pagsubok. No ti babai ket asideg a mairisgo iti daytoy a sakit, ti MRI ti kasapulan ken maiparbeng a pagsubok. Ngem nangina ti magastos.
Kasarita ti internist wenno gynecologist sakbay a maisayangkat ti mammogram maipanggep iti situasion ti salun-atmo ken saludsoden ti maipanggep iti ultrasound. Iti kasta, agpadakayo a makaibaga no manayonan pay ti sabali a pagsubok. Ket sakbay a ma-biopsy-ka, kiddawen ti resulta dagiti naglabas a pagsubok tapno adda makuna a "second opinion."
5. SAKIT ITI BARUKONG-- no makarikna iti gulpe a panagsakit iti barukong, sa in-inut a lumabas a mapan iti akinkannigid a takiagmo, adda panaglamiis, panagsidduker ken panagdanag, mabalin a mapasamak kenka ti panakaatake iti puso. Ad-adda a marikna dagiti lallaki dagitoy a simtomas ngem dagiti babbai, ti atake iti puso ti masansan a di pannakasukimat ti puon ti sakit.
No awananka kadagitoy maibaga a simtomas ngem masansan a makarikna ti panagsakit iti akinkannawan a paset ti barukong, saan unay a naut-ot, mariknam a nakurang ti panagangesmo [SOB wenno shortness of breath], heartburn, panagbubussog ti tian a di agpukaw, tumawag nga insigida iti ambulansia wenno kasarita ti maysa a tao nga ammona ti agmaneho ta itaraynaka iti kaatsigan nga ospital-- iti ER ken saludsoden iti doktor: "Mapasamak kadi kaniak ti atake iti puso? Ditay' koma agtaktak-- mabalin kadi a mangala ken masubok ti enzymes-ko?"
No ti piskel iti puso ket saan a marasionan iti tumutop a dara, ti maperdi a piskel ket ruk-atanna dagiti enzymes nga agturong iti pagayusan ti dara. Mabalin a maisayangkat ti sabali a pagsubok iti ER. Ngem ti simple a panagala iti dara para iti panangsubok ket alisto a marukod ti bilang dagitoy nga enzymes ket nalawag nga ipakita ti resulta a mapaspasangasangan ti panagatake iti puso.
6. ATAKE [STROKE]-- kalpasan ti rugi/pagdamuan [onset] ti atake, adda tallo nga oras nga opurtunidad nga agtomar iti clot-busting drugs a mangsalbar iti biag. Agparang dagiti simtomas ti atake iti nagduduma a paset ti bagi, ngem kaaduan nga atake ket tumaud iti utek. Dagiti pagsenialan a kas ti gulpe a narigat a panagsao/panagbalikas wenno pannakariribuk ti panunot, saanna a maaramat dagiti takiag, saka, ken paralisado ti rupa-- masansan iti maysa a bangir.
No dadduma, tumaud ti atake iti kalkalainganna [mild] ken awanan daytoy iti simtomas, ngem nupay kasta, importante ti pannakatamingna. No kas pagarigan iti panunotmo dumteng ti panagatake, saan nga agpamayang, tumawag iti ambulansia wenno kasarita ti maysa nga am-ammom ta umaynaka itulod iti ER. Saludsoden iti doktor: "Adda kadi atake a mapaspasamak kaniak? Kasano ti tinomarko nga clot-busting drugs?"
Tunggal 45 a segundo, adda latta mapasamak nga atake uray sadino a paset iti lubong. Ti "clot-busting medication" a maawagan pay iti "tissue plasminogen activator [TPA]" ket runawenna ti napalet/nagtitipkel a dara tapno pabassitenna ti perdision ken lapdanna ti tumaud a simtomas. Ngem laglagipen: "maaramat laeng daytoy a medisina iti umuna a tallo nga oras ti panagatake." No ti panunot ken bukod a pammati a nasaysayaat a maitarayka iti ospital--aramiden. Wenno kasapulan ti medisina para iti kastoy a situasion, dumawat. Ken siguraduen a maeksamenka tapno ammo ti rason no apay a mapaspasamak kenka daytoy.
[Adda tuloyna...]
MAKATULONG DAGITOY A SALUDSOD A MANGSALBAR ITI BIAG
Rudy Ram. Rumbaoa
Dagiti Koleksion a Daniw, Sarita, Kanta ken Dadduma Pay
wwwsalunatkenmedisina.blogspot.com
No comments:
Post a Comment