Peggad nga Ited ti Nalabes a Kinalukmeg

[Nabulod laeng ti ladawan a naaramat]

Peggad nga Ited ti Nalabes a Kinalukmeg
Ni Rudy Ram. Rumbaoa


KAADUAN kadagiti agtutubo manipud 13 agingga iti 19 ti tawenda, kalalaingan ti pammagida no la ket nasalun-at ken managwatwatda. Ania ti gapuna nga agbalbaliw ti kaaduan kadakuada no mataengandan? Gapu ta saanda a managwatwat a kas iti dati. Nalabit a mapaliiwyo nga agsardeng dagiti adu nga umaayam/ atleta sakbay ti idadanonda iti maikatlo pulo a tawenda. Nalakayanda unayen a makisalip kadagiti ay-ayam, ngem masansan daytoy kadagiti kadawyan a tattao...

"Ngem," mabalin a kunayo, "Saan kadi a naragsak ken naangaw dagiti nalukmeg a tattao?" Wen, agpayso dayta. Masansan a nasayaatda a kalangenlangen, ngem nalabes latta pay laeng ti kinalukmegda. Adut' patauden dagitoy a tattao a kita ti rason no apay a nalukmegda. Ngem kadagiti amin a nalukmeg, ti nalabes a pannangan ti kangrunaan a gapu. Iti sabali a pannao, "nalabes a panannangan, nalabes a kinalukmeg."

Nakakaskasdaaw ti aramiden ti mainayon a "calorie" iti tunggal aldaw iti apagisu a kasapulan ti bagi. Kas pagarigan no yad-adum iti maysa a plato nga innapuy ti kanen iti tunggal aldaw ket agtultuloy dayta iti uneg ti lima a tawen, mainayonton ti 45 a kilo. Ngem saan a sumardeng ti parikut ditoy.

Inayon daytoy saan a kasapulan a taba ti maysa a dagsen nga awiten ti puso, ti dalem, ti bekkel, ken dagiti pay nagsusuopan a mangtapaya ti dagsen ti maysa a tao, kas iti pading-pading, tumeng ken palay-palay. Kayat a sawen daytoy a nalaka unay ti pannakaarut ti bagi gapu iti awit wenno dagsen nga ikuykuyogna. Mabalin a napeggad ti kaadda kadatayo dayta aglabes a kinadagsen. Umababa ti biag met laeng iti bukod a panganan iti nalabes. Masapul ngarud nga usisaen a nalaing daytoy.

Ania kadi ti tarigagayan a dagsenyo? Agbatay dayta iti "katayag ti maysa a tao, tawen, no lalaki wenno babai, ken no ania ti sukog ti pammagi." Adda nagduduma a rukod nga agpaay kadagiti lallaki wenno babbai, ken kadagiti addaan iti pammagi a dakkel, kalkalainganna wenno babassit. Mabalin a kitaen no ania ti tarigagayan a dagsen babaen iti panangkita iti dagsen.

Kas pagarigan:
Kadagiti lallaki nga agtawen manipud 15 agingga iti 24, agtayag manipud 4'11" agingga iti 5'9", adda maipagarup a dagsenda manipud 100 agingga iti 136 a libra [timbang]. Dagiti agtawen manipud 25 agingga iti 39, adda dagsenda a manipud 108 agingga iti 146 a libra. Dagiti agtawen manipud iti 40 agingga iti 59, agdagsenda iti 122 agingga iti 153 a libra.

Kadagiti babbai. Dagiti agtawen iti 15 agingga iti 24, agtayag manipud 4'11" agingga iti 5'9", adda maipagarup a dagsenda manipud 100 agingga iti 135 a libra [timbang]. Dagiti agtawen manipud 25 agingga iti 39, adda timbangda a 106 agingga iti 144 a libra, ken dagiti agtawen manipud 40 agingga iti 59- adda timbangda a 114 agingga iti 152 a libra.

Mabalin a kasla nadagsen unay dagiti tattao a nabaneg dagiti piskelda, ken dagiti dadakkel ti tultulangda no maidilig kadagiti babassit ti pammagida. Ngem ti kinapudnona, mabalin nga ad-adu ti taba nga aw-awiten ti nalaglag-an a tao. Mabalin a nakapuy dagit piskelna ket saanda a dumakkel. Masapul ngarud ti naannad a panangipato ket idiligtayo ti dagsentayo iti dayta a pagrukodan nga agpaay iti tawen ken sukog ti pammagi. Mabalin nga agsurok wenno agkurang iti bassit laeng ngem saan a rumbeng a pagdanagan.

Pagtrabahuem ti Puso

[nabulod laeng ti ladawan a naaramat iti ababa a salaysay]

Pagtrabahuem ti Puso
ni Rudy Ram. Rumbaoa

Adda sumagmamano a rason no apay nga importante ti panag-ehersisyo. Kas koma iti ania man a bilang ti physical activity, ipababana ti agpadpada a systolic ken diastolic pressure ti dara no sadino a daytoy ti kangrunaan a makagapu iti makunkuna nga "arterial aging."  

ADU ti matawid iti pamilia- ti langa, kinabaknang, ti kinapolitiko, ken dadduma pay. Ngem inayon ti problema ti puso iti listaan.

Wen, ket maysa kadagiti kameng ti pamilia wenno kaasitgan a kadaraam ti addaan iti Coronary Artery Disease sakbay ti tawen a 60, mabalin ken posible a matawid daytoy a sakit. Ngem saan koma nga ipaima ti amin a pammabalaw iti pamiliam; ta adda met laeng kenka a mangliklik iti daytoy segun iti klase ti panagbiagmo [lifestyle]. Kitaen met koma dagiti makasabidong iti aglawlawmo a kas koma iti asuk ti sigarilio, pastrami, couch, kdpy. Ket no ammom ti kabusormo, masursurom a liklikan ken abaken dagitoy.

Iti inaldaw a panagbiag ti tao, iling-et ti bagi ti adu a taba ngem dagiti naluto a fast-food nga ipauneg. Kinapudnona, natural ti bagi a mangpuor iti taba. Mapuoran ti calories a sangsangkamaysa- ken no paggaayatmo ti agmulamula iti gardenmo, agbasa, wenno mapan iti banyo.

Para iti kasayaatan a salun-at, nasayaat no adda umisu nga ehersisyo ti bagi a mangpuor kadagiti taba iti nagbaetan ti 3,500 ken 6, 500 a calories iti tunggal lawas [wenno manipud 500 agingga iti 950 a calories iti tunggal aldaw]. Ta kaaduan a mapuoran a kalori ket manipud iti inaldaw nga aktibidad.

Ngem segun iti ipaneknek ti scientific data, adda mainayon a mapuoran a calories manipud iti general physical activities, ket gapu iti daytoy, kasapulan ti agarup 60 a minutos iti tunggal lawas nga stamina trainning tapno padur-asenna ti Cardiovascular activity ti heart rate ti puso agingga iti 80% wenno nangatngato pay a maibasar iti tawen [no makuenta- ikkissay ti 220 iti tawenmo]. Ket kasapulan ti stamina trainning tapno magun-od ti kasayaatan a salun-at iti porma ti tallo a sagbabaenten minutos a workouts iti tunggal lawas.

Adda sumagmamano a rason no apay nga importante ti panag-ehersisyo. Kas koma iti ania man a bilang ti physical activity, ipababana ti agpadpada a systolic ken diastolic pressure ti dara no sadino a daytoy ti kangrunaan a makagapu iti makunkuna nga "arterial aging."

Uray saggabassit a pannagna iti tunggal aldaw ket ibabana ti [LDL] Cholesterol ken ital-ona ti salun-at [HDL] Cholesterol, ket main-inut a maikkat ti panagletteg [inflammation]. Pagtrabahuen ti piskel iti kalainganna a pigsa tapno saan a magulpe nga agtrabaho dagiti piskel ti puso. Ti ehersisyo ti makatulong pay a mangpapigsa iti blood vessels babaen iti pannakapuersada nga agungap ken agbalin nga "elastic."

Maysa kadagiti importante a rason no apay a kasapulan ti ehersisyo ket tapno maliklikan iti idadagsen ti bagi. Mairisgo ti puso iti heart disease iti dua a wagas no kas pagarigan sobra ti dagsen ken no ti rukod ti siketmo ket umabot iti 40 inches, wenno nasursurok pay [para kadagiti lallaki], ken 35 inches, wenno nasursurok pay [para kadagiti babbai].

Dua ti itden a risgo iti sobra a kinataba. Umuna, al-alisto ti makaala iti sakit a kas iti nangato a presion ti dara, diabetes, lipid disorders a kas iti ingangato ti LDL levels, sleep apnea, wenno arthritis. Maikadua, al-alisto a mairisgo iti sakit gapu ta dagiti fat cells iti tian/boksit ket direkta a sagepsepenna ti hormones a mangpaadu iti panagletteg dagiti blood vessels.

Agdur-as ti salun-at ti cardiovascular iti uray laeng lima a porsiento a panangibaba ti timbang. Sabali pay a wagas a makatulong ket ti panangpukaw iti stress.

Taraon, Salun-at ken Alimpatok

[Nabulod laenhg dagiti ladawan a naaramat iti salaysay]

Taraon, Salun-at ken Alimpatok [Maudi iti Dua a Paset]
ni Rudy Ram. Rumbaoa
Mabasa pay iti "Di Nakapappapati, Ngem Pudno" ti Fil-Am Observer August 2012 Issue, Opinion Section, Page 5

"Kannayon a mangibaba ti libido, patauden pay ti high-fat diet ti Atherosclerosis- ti panangbangen ken panagdeposito ti taba iti blood vessels, karaman dagiti babassit a blood vessels iti mabagbagi ti lalaki. No agilet dagiti blood vessels babaen ti plaque deposits, saan nga umisu ti rasion a dara a mapan iti mabagbagi ti lalaki ken saanna a magun-od ti panagtangken [ti boto], dida pay sumungbat iti senial ti pannakakagargari/seksual nga iturayan ti sex drive..."

 
Regular a Taraon [Nutrients] nga ipauneg para iti mabayag/napaut a pannakiseks

NADAKAMAT iti umuna a paset a dagitoy a taraon a pagparugso-pagpasiglat ket mapapati pay nga adda akemna a pampapigsa para iti napapanut a pannakainaig wenno pannakiseks. Adda met sabali a ramen ken sustansia ti taraon. Adda kina-espesial ken kina-importante ti esensial a fatty acids, ti bitamina B-Complex ken mineral. Adda met akem ti calories [wenno bilang ti enerhia manipud iti makan]. Dagitoy a kalori iti taraon ti mangipaay ti enerhia iti amin nga aktibidad nga aramidentayo iti inaldaw-aldaw- ket mairamanen ditoy ti seks.

Alaen ti kaustoan a bilang ti Kalori
-Saan a nasayaat ti anorexia [wenno ti pannakapukaw ti ganas a mangan]. Kas met kadagiti dadduma a napateg a kanito ti pisikal nga aktibidad, ti pannaki-sex ket kasapulanna ti calories- no mabalin, adu a calories. No agipauneg iti bassit a kalori, mapukaw ti tao iti panangimanehona ti seks [sex drive], a karaman ti timbangna. Uray pay no madanon ti kalikagum a physical goal, agresulta wenno agtennag a nabannog ken iritable ti rikna no makinaig. Saan a pangupay kadagiti tao daytoy gapu iti ayatda a palag-anen ti timbangda, ngem agannad iti insigida a panagbaba ti timbang iti low-calorie diet ta agresulta iti pannakadidigra ti taraon.

Ti kinaawan ganas a sumango iti panganan tapno mangan wenno ti kinasadut a mangtaraon ti boksit gapu iti bisin ket maysa daytoy a pangrippuog iti bukod a bagi. Ti sobra a timbang saanna a kayatna a sawen a bumaba ti sex appeal ti maysa a tao. Ngem ti sobra a timbang ket mabalin a saanna a matakderan ti wagas a pannakiseks, *pannakisipol wenno pannakiromansa; ketdi, apektaranna ti reproductive system ti bagi. Saan la a dayta, apektaranna pay ti pannakapataud ti sex hormones. Daytoy ket agpayso partikular kadagiti overweight a resulta ti high-fat diet.

Ti taba, agpataud iti Estrogen, ti kangrunaan a female hormone [ti *hormone ket maysa a substansia a mangpartuat iti maysa a banag a sibibiag tapno agbalin daytoy a kas motor ti panaggaraw]. Kadagiti babbai, ti panagurnong iti sobra nga estrogen ti mabalin a mangpataud iti saan a makaay-ayo a side effects, kas koma iti pannakaisturbo ti panagbinulan wenno panagbubussog ti tian. No saan, mairisgo pay daytoy iti panagtaud ti breast cancer gapu ta ti cancer ket "estrogen-dependent." Ngem maliklikan ti pannakairisgo iti nasao a sakit no ibaba ti bilang nga ipauneg a high-fat foods.

Kadagiti lallaki a managipauneg iti taraon nga addaan iti nangato a taba [high in fat] ti mangiturong ti bagi nga agpataud iti nababa a testosterone- *hormone dagiti lallaki nga akinresponsable ti sex drive.

Iti panagadal nga insayangkat ti University of Utah, nasubok ti epekto ti high fat iti testoterone levels iti walo a nagboluntario a lallaki. Pagsiddaawaan ti nagbalin a resulta ti panagadal. Kalpasan nga imminum dagitoy a lallaki iti high fat milkshakes [57% fat, 34% carbohydrates, 9% protein], bimmaba ti level ti testosterone iti agarup 50 a porsiento. Idi imminumda iti low-fat milkshakes [1% fat, 73% carbohydrates, 25% protein], saan a pulos a bimmaba wenno nakuti ti level ti testosterone da. Iti nagnguddoan ti panagadal, ibaba wenno pukawen ti high-fat diet ti sex drive ti lalaki. Inamongan dagiti dadduma a nagsukisok ken napaneknekkan kadagiti sabsabali pay a panagadal a naisayangkat daytoy a konklusionda.

Kannayon a mangibaba ti libido, patauden pay ti high-fat diet ti Atherosclerosis- ti panangbangen ken panagdeposito ti taba iti blood vessels, karaman dagiti babassit a blood vessels iti mabagbagi ti lalaki. No agilet dagiti blood vessels babaen ti plaque deposits, saan nga umisu ti rasion a dara a mapan iti mabagbagi ti lalaki ken saanna a magun-od ti panagtangken [ti boto], dida pay sumungbat iti senial ti pannakakagargari/seksual nga iturayan ti sex drive.

Ti diyeta a nangato ti ramenna iti Animal Fats; nangrunan dagiti taba a masarakan iti red meat, ti [mabalin a] mangapektar ti hormone levels dagiti agpada a lalaki ken babai. Masansan a mainayon ti female hormone iti karne a taraon kas iti beef cattle, ken no dadduma, ti karne ti manok tapno aglanga dagitoy a nalukmeg no mailako iti tiendaan. Ti female hormones ti mangpataud ti danum ken mangnayon iti dagsen ti timbang ti bagi.

Saanna met ngarud kayat a sawen a saan a mabalin nga agipauneg dagiti babbai iti taba para iti nasalsalun-at a hormones da. Ket no mapasamak dayta, yegna ti nakaro a perdision ti kudil. Mabalin met a lappedan iti panagipauneg ti Fat-Soluble Vitamins kas iti bitamina A, D, E ken K ti agbalin a perdision ti bagi. Masapul met bassit ti taba iti panagdiyeta, ngem masarakan dagitoy kadagiti berde a natnateng, iti nuts, bukbukel, ken lana ti lames. Karaman pay iti kangrunaan a taba iti Essential Fatty Acids.

Ti Essential Fatty Acids
-Masapul dagitoy a taba, ta esensial ngarud para iti bagi, ngem dida met mapataud/makapartuat iti bukodda a taba. Masapul ti regular a pannakarasion iti diyeta ta esensialda. Importante ti panagtrabaho ken serbi ti fatty acids kas iti panangpapigsa ti cell membranes, ital-ona ti panagdakkel dagiti piskel ken taba iti dara. Krusial met daytoy nga agserbi iti sex life ti tao. Kasapulan ti normal a panagtrabaho ti sex organs ken glands, mangpataud ti sex hormones ken adrenal hormones, parugsuenna ti produksion ti prostaglandis [maysa a substansia ti hormone a nasken tapno adda sexual response], padur-asenna ti sirkulasion tapno agayus ti dara iti genitals ken tumulong a mangpatangken iti mabagbagi ti lalaki.

Dua ti esensial nga akem ti fatty acids tapno agtrabaho a nasayaat. Dagitoy ti Linoleic Acid ken EPA [wenno Eicosapentaenoic Acid]. Kangrunaan a pakasarakan ken paggapuan ti Linoleic Acid ket iti cold-pressed oils ti berde a natnateng, bukel ken nuts. Kameng met ti EPA iti Omega-3 Group ti fatty acids a masarakan iti lana ti lames- kas iti salmon. Dakkel ti akem ti Omega-3 Fish Oils a mangibaba ti cholesterol ken blood fat levels. Ngarud, padur-asenna ti sirkulasion ken paingpisenna ti dara.

Agpada ti Linoleic Acid ken EPA nga agpataud/agpartuat iti prostaglandins- a kasapulan unay iti sexual response ken panangpatangken iti mabagbagi ti lalaki. Tapno mapaadda ti prostaglandins, kasapulan ti fatty acids iti umisu a rasion ti Bitamina B3, B6, Bitamina C, Zinc ken Magnesium.

Paggapuan/pakasarakan ti Linoleic Acid ket iti Safflowe oil, sunflower oil, evening promrose oil, black currat oil, soil oil, corn oil, sesame oil, walnuts, almonds, ken peanut butter. Agpataud met ti salmon, mackerel, menhaden, herring, sardines, ken flaxseed oil iti EPA Omega-3.

Saan a mabalin nga ipauneg ti EPA no agus-usar iti thinning-blood medication. No sobra ti panagusar iti EPA, ipabassitna ti abilidad ti dara nga agtitipkel. Maisingasing kadagiti diabetes nga agipauneg iti lames gapu iti esensial ti fatty acids, ngem liklikan ti agusar iti fish-oil suppliments.

Ti Vitamin B-Complex
-Naproseso a taraon ken [makuna] junk foods kadagiti fast-food chains ket nagbalinen nga inaldaw-aldaw a paset ti lifestyle ti tao no gumatang kadagitoy a taraon nga ipauneg. Ket nupay kombiniente, alisto ken nababa ti presio dagitoy a tagilako, nakurang met ti ipaayda a bitamin ken pagimbagan iti salun-at. Maysa kadagiti pagkurangan dagitoy a taraon iti tagilako isu ti Bitamina B. Ti whole grains ti kangrunaan a paggapuan ti B vitamins iti apagisu a diyeta. Ngem kaaduan kadagitoy a B vitamins ti maikkat no maproseso ti pannakaaramid ti puraw a tinapay. Ket no awan ti B vitamins, ti bread/tinapay ket saanen a makuna wenno maibilang a "paset ti taraon ti biag." Ngem adda met sabsabali pay a makagapu iti daytoy a pagkurangan ti B vitamins- kas koma iti edad [nataengan unayen ti tao a mangawat kadaytoy], ken/wenno problema iti salun-at.

No agkaurang iti ania man kadagiti B vitamins, nakakaimposible a magun-od ti alimpatok/panagganas a marikna wenno itden ti seks. Adda dua a mabalin a makagapu: no awan ti naan-anay nga "enerhia" ken sadut nga agtrabaho dagiti "nerbio," ta isuda ti mangtengngel ken mamaggaraw iti amin, no di pay tunggal aramid. Ta no awan ti B vitamins iti bagi, saanna a mabaliwan ti carbohydrates iti glucose- simple nga asukar iti bagi ken kangrunaan a paggapuan ti enerhia. Wenno saan marumrumek ti taba wenno proteins. Iti ababa a pannao, uray manganka, awan ti magun-od wenno mapataud nga enerhia manipud iti taraon nga ipaunegmo.

Agresulta pay ti panagkurang ti bitamina B iti kina-iritable uray iti punto ti kinaagresibo ken kinanerbios.

Malaksid no agipaunegka iti adu a wheat germ, whole grains, brewer's yeast wenno dalem, ngem kasla imposible a magun-od ti B vitamins iti mismo a taraon. Iti sabali a bangir, no agipaunegka iti suplimento ti single B vitamin, kasapulan a mayadu ti dadduma a bitamina B. Ti panagkurang ti maysa a B vitamins ti mangpataud iti panagkurang ti sabali. Ngarud masapul a balanse ti vitamin B-complex suppliment.

Ania ngay ti Mineral?
-Mangrugi kas minute particles, tay bassit sa in-inut nga agporma iti lana- ditoy a lumabas ti mineral. Manipud lana iti danum, manipud iti mula ken iti mula- dagiti animal, dagiti agipauneg iti agpada a mula ken karne ti animal.

Iti amin a taraon, ti mineral ti kangrunaan a kasapulan tapno agbiag. Mabalin nga agtrabaho ti bagi nga uray awan ti bitamina, ngem saan a mabalin ti mineral. Kasapulan pay ti bitamina iti kaadda ti mineral tapno agtrabaho a nasayaat daytoy. Kasapulan ti mineral iti isu amin a selula ti bagi ken ti proseso ti panagtrabaho ti bagi kas iti digestion [wenno panagngalngal iti makan tapno agbalin a babassit ken tapno naparpardas a marunaw] ken iti seks. No awan ti mineral iti uray laeng ti likido ti bagi, saan a makapataud/makapartuat iti kapsit ti lalaki. Dagitoy a minerals ket makuna a chemical catalysts tapno maaramid ti maysa a banag.

Dua ti grupo ti minerals. Umuna, adda makuna a "macro [bulk] minerals" a kasapulan para iti ad-adu a kuantidad: calcium, magnesium, sodium, potassium, phosphorous. Ti maikadua isu ti "micro [trace] minerals" a kasapulan para iti minuto a kuantidad: zinz, iron, copper, manganese, chromium, selenium ken iodine.

Mapan kadagiti tulang ken piskel dagiti sobra a minerals a maipauneg.

Kompleto ti panangsagepsep ti bagi iti minerals. No adu ti maipauneg a zinc- mabalinna a pukawen ti calcium ken copper. Ngarud saan a nasayaat no agipauneg iti maymaysa a klase ti mineral supplements malaksid no adda superbision ti health professional.

Magatang ti mineral iti porma ti chalated. Kayatna a sawen a nairaman iti protein a tumulong a masagepsep.